సేవించే మాకు శుభములీవయ్య సీతారామ

సేవించే మాకు శుభము లీవయ్య సీతారామ

నీవారమే కాదా నిరుపమగుణధామ

రాగము ద్వేషమున్న ప్రాణులమయ్య మేము

బాగొప్ప నీసేవ పచరించుచున్నాము

ఆగక మానాల్క లన్నియు చాలా యను

రాగముతో బల్కు రామా నీ నామమును

మామంచిచెడు లెఱుగు మంచి వాడవు నీవు

మామీద కరుణకల మాదేవుడవు నీవు

రామయ్య నినునమ్మి మేముంటి మిక నీవు

తామసహరణ దశరథాత్మజ కావవయ్య

కలికి మే మూడిగము సలుపుట కల్లమాట

కలిని మే మెదిరించ గలుగుట యును కల్ల

కలియు నిన్నెదిరించ గలవాడా రఘురామ

కలిని నీ వణగించి కాపాడ వలయును

రారా శ్రీరామా రారా జయరామా

రారా శ్రీరామా రారా జయరామా

రారా మమ్మేల రారా రఘురామా

రఘువంశ గగనమందు రాజిల్లు రవివి నీవు

రఘువంశ మనెడు క్షీరాభ్దికి చంద్రుడ వీవు

రఘువంశ కులగిరికి రమ్యశిఖరమవు నీవు

రఘువంశ పావన శ్రీరామా రాజీవనయన 

 

నీనామ మొకటే‌ కద నిచ్చలు శ్రీహరు డెంచు

నీనామ మొకటే‌ కద నిరతము మారుతి పలుకు

నీనామ మొకటే‌ కద మా నాలుకలపై నుండు

నీ‌నామ మొకటే కద నిఖిల జగతికి రక్ష 

శ్రీరామా శ్రీరామా ఘోరభవనాశన నిపుణ

శ్రీరామా శ్రీరామా శ్రేయోవివర్ధన నిపుణ

శ్రీరామా శ్రీరామా చింతితార్ధ దాన నిపుణ

శ్రీరామా శ్రీరామా క్షిప్రఫల వితరణ చణ

 

తెలంగాణాలో ఇంటర్మీడియేట్ మొదటి సంవత్సరం పరీక్ష వ్రాసిన విద్యార్ధు లందరూ పాస్!

తెలంగాణా ప్రభుత్వ విద్యాశాఖ వారు మంచి నిర్ణయం‌ ఒకటి ప్రకటించారు. ఇంటర్మీడియేట్ మొదటి సంవత్సరం పరీక్ష వ్రాసిన విద్యార్ధు లందరూ పాస్ అని ప్రకటించారు. ఈ విషయం ఇప్పుడే పత్రికల్లో వచ్చింది.  ఈనాడులోనూ, అంధ్రజ్యోతిలోనూ, సాక్షిలోనూ చూసాను. ఇంకా అన్ని పేపర్లలోనూ వచ్చే ఉంటుంది.

దురదృష్టవశాత్తూ యీ నిర్ణయాన్ని చాలా ఆలస్యంగా ప్రకటించారు.

విద్యాశాఖ మంత్రిణి గారికి ఒక విన్నపం. అందర్నీ పాస్ చేసి మంచిపని చేసారమ్మా. కొందరు విద్యార్దినీవిద్యార్ధులు ఈఫలితాలకు తట్టుకోలేక ఆత్మహత్యలు చేసుకున్నారు పాపం. దయచేసి వాళ్ళందరికీ మీరంతా పాసయ్యారర్రా అని చెప్పేసి వెనక్కి తీసుకొని వచ్చి వాళ్ళవాళ్ళ అమ్మానాన్నలకు అప్పగించండి. మీకు చాలా పుణ్యం ఉంటుంది.

ఎన్ని పేపర్లు ఉండలీ‌ పరీక్షల్లో అన్న విషయం మీరు ముందుచూపుతో ఆలోచించారో లేదో‌ నాకు తెలియదు.

 

పాపం వాళ్ళ చదువులు కరోనాకాలం చదువులు ఐపోయాయే, కాస్త సులభంగా ఉండాలీ పేపర్లు అన్న మార్గదర్శక సూత్రం ఏమన్నా చేసారేమో ముందుచూపుతో అన్నది తెలియదు. ఒకవేళ అలాంటిది చేసి ఉంటే సగానికి పైన అభ్యర్దులు ఫెయిల్ అయ్యేవారు కారేమో కదా. ఒకవేళ మీరు తగినంత సులభం చేయలేదేమో మరి.

పోనీ ఏదో‌ లెక్కలు వేసి పరీక్షలు నిర్వహించారు సరే, వాటి పర్యవసానంగా ఫెయిల్ ఐన వాళ్ళే హెచ్చు పాసయిన వారి కంటే అని అధికారవర్గాలు ప్రభుత్వదృష్టికి తీసుకొని వెళ్ళాయేమో తెలియదు. ఒకవేళ వారు ఫలితాలను విడుదల చేయటానికి ముందుగా,  ఆపని చేసి ఉన్నపక్షంలో, ఈ విద్యార్దుల ఆత్మహత్యలు ఇన్ని ఉండేవి కావేమో అని అనుమానం.

పోనివ్వండమ్మా, ఐనదేదో ఐపోయింది.

 

మీరు ఫలితాలను సరిదిద్ది, అందరినీ పాస్ చేసారు. సంతోషం.

అందుచేత మీరు దయచేసి ఆచనిపోయిన విద్యార్ధినీవిద్యార్ధులనూ మళ్ళీ మనమధ్యకు తీసుకువచ్చి మీదిద్దుబాటును సమగ్రం చేసుకోండి.

దానవేంద్రవైరి యడుగో ధరణిజాసమేతు డడిగో

దానవేంద్రవైరి యడుగో ధరణిజాసమేతు డడిగో

మానవాధిపేంద్రు డడిగో కానవచ్ఛేను

ముందట బెత్తాలవారదె మోదముతో నడచుచుండ

చందురునకు మించి చాలా చక్కనివాడు

వందారుసద్భక్తమందారుడైన దేవుం 

డందరివాడు రాము డల్లదే కనుడీ

సంద్రమునే కట్టి సమరంబున దాన

వేంద్రునే పట్టి చాలవిధములుగ గొట్టి

యింద్రాదు లరయ జంపి యినకులేశుడు మాన

వేంద్రుం డైనట్టి రాముడు వేంచేసె కనుడీ

మ్రొక్కరే రావణుని పీడ తుక్కుచేసిన పతికి

మ్రొక్కరే దేవతలు మున్నే మ్రొక్కి రితడికి

మ్రొక్కరే మన నేలవచ్చిన మూడులోకముల నేలు

చక్కనయ్యకు స్వామి వచ్చిన చల్లనివేళ

అహ్వానం.

వరాహమిహురుడి పంచసిధ్ధాతిక గ్రంథానికి తెలుగులో వ్యాఖ్యానం వ్రాస్తున్నాను.

ఈ వ్యాఖ్యానం ఒక ప్రైవేట్‌బ్లాగ్ రూపంలో ఉంటుంది కాబట్టి అందరకూ బహిరంగంగా కనబడదు. 

భారతీయఖగోళశాస్త్రవిజ్ఞానం గురించి ఆసక్తి ఉన్నవారు ఈ వ్యాఖ్యానాన్ని నిర్మాణదశనుండి అనుగమించవచ్చును. 

ఆసక్తి ఉన్నవారు తమ పేరూ, ఇ-మెయిల్ వివరాలను ఈటపాకు ఒక కామెంట్ రూపంలో పంపవచ్చును. ఈకామెంట్లను పబ్లిష్ చేయటం జరుగదు. కాని, అలా చేరిన వారికి నేరుగా ఆ బ్లాగునుండి ఆహ్వానం విడిగా అందుతుంది.

కేవల‌ కాలక్షేపం కోసం ఎవరూ ఈవ్యాఖ్యానం కోసం చేరవద్దని మనవి. ఎవరన్నా ఆబ్లాగులో చేరి అనుచితమైన వ్యాఖ్యలను చేసిన పక్షంలో అక్కడినుండి తొలగించబడతారని గ్రహించండి. ఈవిషయంలో మొగమాటం ఉండదు.

ఇది చాలా సీరియస్ సబ్జక్ట్ ఐనా సరే సాధ్యమైనంతగా సులభంగా బోధపడేలా రచించటం‌ జరుగుతోంది.

గణితం అంటే గాభరా ఉన్నవారికి ఇది మరీ అంత సుకరం‌ కాకపోవచ్చును. కాని హైస్కూలు విద్యార్ధులు కూడా సులభంగా దీనిని అర్ధం చేసుకొనేలా వ్రాస్తున్నాను.

హరిప్రీతిగ నీవేమిచేసినా వన్నది మాకు చెప్పవయా

హరిప్రీతిగ నీవేమిచేసినా వన్నది మాకు చెప్పవయా

హరి నిన్నఱసి సంతోషించుట యన్నది చాలా ముఖ్యమయా

విద్యలనేర్చితి విషయములెఱిగితి విత్తము లే నార్జించితిని

గద్యపద్యములు కవితలనల్లితి కవిగౌరవమును పొందితిని

విద్యలసంగతి శేముషిసంగతి విత్తముసంగతి విడువుము నీ

వుద్యమించి హరిప్రీతిగ చేసిన దుండిన దానిని చెప్పవయా

మేడలుమిద్దెలు భూములుపుట్రలు మెండుగ సంపాదించితిని

వేడుకతో నావారికి చక్కగ విలాసములు సమకూర్చితిని

వేడుకమీఱగ మేడలు కట్టిన విషయము ప్రక్కన పెట్టవయా

ఆడంబరములు కావు నీవు హరికర్పణముగ చేసినదేమి

దర్పముమీఱగ చేసితి నెన్నో దానధర్మములు పూజలను

అర్పించితి బహుదైవంబుల కత్యార్భాటముగా ముడుపులను

అర్పించక శ్రీహరికి నీమనసు ఆదానాదులు వృథావృథా

దర్పము విడచి దశరదసుతుని దయ నికనైనను వేడవయా

ఘనుడు మన రాముడు ఘనుడు మన లక్ష్మణుడు

ఘనుడు మన రాముడు ఘనుడు మన లక్ష్మణుడు

ఘనశీలవతి మన జనకాత్మజ

మునిరాజు విశ్వామిత్రుని యాగమును కావ

దనుజుల దండించె మన రాముడు

అనలాక్షు పెనువింటి నవలీల ఖండించి

జనకసుతను బడసె మన రాముడు

తన యగ్రజుని వెంట జని యాగమును కాచి

మునుల మెప్పు పొందె మన లక్ష్మణుడు

జనకున పనుపున వనులకు జను యన్న

వెనువెంట నడచెను మన లక్ష్మణుడు

తనమగని వెన్నంటి వనవాస క్లేశం

బును పొందె సంతోషముగ జనకజ

వనినున్న తనను రావణు డపహరించ నా

తని వంశ మణగించె ధరణీసుత

మన రామలక్ష్మణుల ఘనవిక్రమమున రా

వణు డంతరించె దేవతలు ముఱియ

జనకజాలక్ష్మణ సహితుడై రాముడు

తన నిజపురికేగి ధరణి నేలె

కథాసంవిధానం.

కథ అన్నాక దానిని నడిపేవిధానం కథ అంత ముఖ్యంగానూ ఉంటుంది. ఒక కథను అనేకులు విడివిడిగా ఒకరితో ఒకరికి సంబంధం లేకుండా తమకు తోచినట్లు తాము వ్రాసారు అనుకోండి. అప్పుడు వార‌ందరూ అదే కథనే‌ చెప్పినా దానిని చెప్పే విధానం ఎవరిది వారికి ప్రత్యేకంగానే ఉంటుంది కదా. కథను నిర్మించే విధానాన్ని మనం సంవిధానం అందాం. ఈసంవిధానం ఎన్ని రకాలుగా ఉండవచ్చునూ‌ అన్నది నిజానికి మనం లెక్కించను కూడా వలనుపడదు.

ఒక ఉదాహరణను తీసుకుందాం. అందరికీ తెలిసిన ఒక కథ ఉన్నది. దానిపేరు రామాయణం. ఈ రామాయణకథకు మనకు ఆధారగ్రంథం వాల్మీకి మహర్షి సంస్కృతభాషలో రచించిన శ్రీమద్రామాయణం. ఈ రామాయణం లోని కథ కల్పితమా లేక చారిత్రకమా అన్నది ఈరోజున చర్చల్లో తేలే‌ అంశం‌ కాదు.

ఒక్క విషయం మాత్రం ముఖ్యంగా ఇక్కడ మనం గుర్తుపెట్టుకోవాలి. రామాయణం కల్పితకథ ఐనపక్షంలో ఆకథ గురించీ ఆకథలోని పాత్రల గురించీ వాల్మీకిమహర్షి చెప్పినదే‌ ప్రమాణం. ఆయన రామాయణాన్ని తప్పుపడుతూ మనం ఆపాత్రలనూ‌కథనూ మార్చి మన వెర్షన్ మాత్రమే సరైనదనో‌ మరింతమంచిదనో‌ మాట్లాడకూడదు. ఒకవేళ రామాయణకథ చారిత్రకం అనుకుంటే, ఆకథను మొదట గ్రంథస్థం చేసినవ్యక్తి వాల్మీకి మహర్షి. ఆకారణంగా కూడా ఆయన రామాయణాన్ని తప్పుపడుతూ మనం ఆపాత్రలనూ‌కథనూ మార్చి మన వెర్షన్ మాత్రమే సరైనదనో‌ మరింతమంచిదనో‌ మాట్లాడకూడదు. అలా రెండువిధాలుగానూ వాల్మీకి రామాయణాన్ని తప్పుపట్టటమో లేదా దానికి మనకు తోచిన మెఱుగులు దిద్దటమో అసమంజసం.

ఐనా సరే అనాదిగా కవులూ నేటి ఆధునికులూ కూడా రామకథను తమకు తోచిన రీతిలో‌ తాము చెబుతూనే‌ ఉన్నారు. ఈ‌చెప్పే‌వాళ్ళు రెండు రకాలు. ఒకరకంవారు సంస్కృతంలో ఉన్న శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణాన్ని దేశభాషల్లోని తెచ్చి మరింతమందికి అందుబాటులోనికి తేవాలని ఆశిస్తూ ఉంటారు. వీరుమరలా మూలాన్ని అనుసరించి ఉన్నదున్నట్లు వ్రాయాలనుకునే వారూ, తమప్రతిభను ప్రదర్శిస్తూ కొత్తకొత్త సంగతులు చేర్చి వ్రాద్దామనుకునే వారూగా రెండు రకాలుగా ఉన్నారు. రామాయణకథను మళ్ళా చెప్పటంలో వేరేవేరే‌ ఉద్దేశాలు మనసులో‌ ఉంచుకొని కథను తదనుగుణంగా చెబుతూ వాల్మీకాన్ని కావాలని అతిక్రమించి వ్రాసే వారు రెండవరకం - వీరిలో వాల్మీకాన్ని తిరస్కరించి వ్రాసే వారూ బహుళంగా కనిపిస్తున్నారు. ఇలా తిరస్కరించి దురుద్దేశంతో రామకథను వక్రీకరించే వారిని మినహాయిస్తే ఆకథ సకారణంగా సగౌరవంగా మరలా చెప్పేవారిని తప్పుపట్టుకోవలసిన పనిలేదు.

ఈ రామకథను పునఃపునః చెప్పిన వారిలో ఎవరి ప్రత్యేకత వారిదే కదా. ఇప్పటికీ రామాయణాన్ని కవులు మళ్ళామళ్ళా చెబుతున్నారూ అంటే‌ కథాసంవిధానం అన్నది అనంత విధాలుగా చెయ్యవచ్చును అనటానికి మనకు ప్రత్యేకంగా ఋజువులు అవసరం లేదు.

ఒక రామకథనో ఒక భారతకథనో మనం మనదైన ఆలోచనతో మనదైన శైలిలో వ్రాయాలంటే అందులో కొంత సౌలబ్యం ఉంది. ఆ సౌలభ్యానికి కొన్ని కారణాలున్నాయి.

• కథ మొత్తం మనకు ఆమూలాగ్రం మనస్సుకు చాలా స్పష్టంగా విదితంగా ఉండటం. 
• కథలోని పాత్రల పేర్లూ, స్వభావాలూ పాత్రల మధ్య సంబంధబాంధవ్యాలూ స్నేహవైరాల విషయంలో చాలా మొదటినుండే చాలా స్పష్టత ఉండటం. 
• కథలోని ముఖ్యఘట్టాల నుండి చిన్నచిన్న సంఘటన వరకూ వాటి క్రమమూ ప్రాథాన్యత గురించి సంపూర్ణమైన అవగాహన ఉండటం. 
• కథలో‌ ప్రస్తావనకు వచ్చే‌ ప్రదేశాలూ వస్తువుల వంటి వాటి అవసరమూ ప్రయోజనమూ గురించి బాగా తెలిసి ఉండటం.

కేవలకల్పనాకథలు కృత్రిమరత్నములు అన్నాడొక కవి. అద్యసత్కథలు వావిరిబట్టిన జాతిరత్నములు అని కూడా అన్నాడాయన. ఆయనకో నమస్కారం పెట్టి కల్పించి ఒక పెద్దకథను చెప్పటం ఒక కత్తిమీద సాము అన్నది విన్నవించక తప్పదు. మీరొక కథను కల్పించి వ్రాసే పక్షంలో పైన చెప్పిన ఏకారణాల వలన రామాయణాదులు సులభంగా కథితం చేయగలుగుతున్నారో ఆకారణాలు మీరు వ్రాయబోయే కొత్తకథకు కూడా అంత చక్కగానూ వర్తించాలి. అప్పుడే మీరు మంచి సంవిధానంతో మీకథను చెప్పగలరు.

అదంత సులభం‌ కాదు. మొత్తం అంతా వ్రాసేద్దామన్న అత్యాశ వదలుకొని ఒక ప్రణాళిక ప్రకారం వ్రాయటం చేయాలి. 

మొదటిదశ

• క్రమంగా మీ కథను అభివృధ్ధి చేయాలి. అంటే ముందుగా మీరు వ్రాయదలచుకొన్న కథను సంక్షిప్తంగా వ్రాయాలి. కొద్ది పేజీల్లోనే‌ అది పూర్తి కావాలి. అది స్పష్టంగా చెప్పటం ఒకపట్టాన కుదరదని గుర్తుంచుకోండి. పెద్దకథ అని అనుకున్నప్పుడు అది తృప్తికరంగా క్లుప్తంగా వ్రాయటం కూడా ఒక సవాలే. ఒకటి కాదు పదిసార్లు చిత్తుప్రతిని వ్రాయవలసి రావచ్చును. 
• ఇప్పుడు మీరు పూర్తి చేసిన సంక్షిప్తకథలో ఉపకథలు ఎక్కడెక్కడ వచ్చేదీ గుర్తించండి. ఉపకథలను విడివిడిగా అభివృధ్ధి చేయండి.  
• ఇలా ఉపకథలకు కూడా ప్రధానకథకు చేసినట్లుగానే సంక్షిప్తప్రతులను చేయాలి. మరలా ఆఉపకథలలో కూడా రెండవస్థాయి ఉపకథలుంటే ఇలాగే అభివేధ్ధి చేయాలి. ఇలా ఎంతలోతుగా పోవవలసి వస్తుందీ అన్నది మీ‌కథను బట్టి ఉంటుంది. 
• అట్టడుగు స్థాయి ఉపకథలను పూర్తి చేసిన తరువాత దాని పైస్థాయి ఉపకథను పూర్తి చేయగలుగుతారు. ఓపిక చాలా అవసరం. తొందరపడితే‌ మీరు త్వరగా గందరగోళంలో పడిపోయే‌ ప్రమాదం ఉంటుందని మరవవద్దు. ఇలా అడుగుస్థాయి నుండి పైస్థాయి దాకా ఒకసారి అభివృధ్ధి చేసిన తరువాత, మీ‌కథకు ఒక స్వరూపం అంటూ‌ వస్తుంది. 
• అప్పుడే ఐపోలేదు. ఈ‌ప్రతిని సునిశితంగా పరిశీలించాలి. పాత్రల పేర్లూ స్వభావాలూ, సంబంధాలూ, ప్రదేశాలూ, కథలోని కాలగమనం వంటి వన్నీ బాగా అధ్యయనం చేయాలి. ఇది త్వరత్వరగా చేయకూడదు. ఇక్కడే ఎక్కువ జాగ్రత వహించాలి. అవసరం అనుకుంటే వీలు కుదిరితే మీకు సమర్ధులు అనిపించిన వారిని మీ‌చిత్రుప్రతిని విశ్లేషించేట్లు కోరాలు. ఈ విశ్లేషకులు కనీసం ఇద్దరు ముగ్గురు ఉండటం వలన చాలా లాభాలుంటాయి. 
• వచ్చిన సూచనలూ సలహాలూ‌ దృష్టిలో పెట్టుకొని మీ‌చిత్తుప్రతిని సవరించాలి. ఇది మరలా విశ్లేషణకు వెళ్ళాలి. ఇదంతా మొదటి దశ.

రెండవదశ

•  కథను సంవిధానం చేయటం అన్నది రెండవదశ. చిత్తు ప్రతిలో అంతా కథలూ ఉపకథలూ అన్న క్రమంలో ఉంది. కాని సంవిధానం అంటే కథలను ఒకదానిలో ఒకటి జాగ్రతగా సమ్మిశ్రితం చేయటం. మొదటి చిత్రుప్రతిలో ఒక ఉపకథ ఉందంటే అక్కడ అది మొత్తంగా ఉంది. కాని చెప్పే విధానం అది కాదు కదా, ఆ ఉపకథను ముక్కలుచేసి దాని ఆధారకథలో ఎక్కడ ఎంత చెప్పాలో ఎలా చెప్పాలో అలా కలుపుతూ పోవాలి. అట్టడుగు స్థాయి ఉపకథలనుండి పైస్థాయి దాకా ఇలా చేయటం అనుకున్నంత సులువు కాదు. ప్రయత్నబాహుళ్యం అవసరం పడవచ్చును. 
• ఇలా సంవిధానం చేసిన గ్రంథాన్ని విశ్లేషణకు ఇవ్వాలి. చిత్తుప్రతికన్నా ఈగ్రంథం పూర్తిగా తేడాగా ఉంటుంది కదా కధలు ఒకదానిలో ఒకటి పడుగుపేకల్లా కలగలిసి. అది ఎంత చక్కగా చదివించేలా ఉందో విశ్లేషకుల అభిప్రాయం తరువాత స్పష్టత వస్తుంది. వచ్చే విమర్శల ఆధారంగా మార్పులు చేర్పులు చేయాలి. ఇలా రెండవదశ ముగుస్తుంది.

మూడవదశ

• ఇప్పటికి ప్రథానకథనూ దానిలో అంతర్గతంగా ఉన్న ఉపకథలనూ ఒకపధ్ధతిలో పేర్చటం పూర్తయింది. కాని ఇదే‌ తుది గ్రంథం కాదు కదా. ఇప్పుడు మూడవదశ లోనికి ప్రవేశిద్దాం. ఇంతవరకూ ఏర్పడిన గ్రంథంలో సంభాషణల స్థానంలో సంభాషణాసారం మాత్రమే కనిపిస్తోంది. సంఘటనలకు క్లుప్తంగా మాత్రమే చెప్పటం జరిగింది. ఇవి విస్తరించాలి. 
• సంభాషణలను పూర్తిగా విస్తరించి వ్రాయాలి - ఏ సంభాషణ ఎంత నిడివి ఉండాలీ అన్నది సందర్భం యొక్క ప్రాముఖ్యతను బట్టి ఉంటుంది. ఒక సంభాషణలో పాల్గొనే‌ పాత్రలను బట్టి ఉంటుంది. రెండు బండ గుర్తులు ఏమిటంటే అప్రధానసంఘటనల్లోనూ అప్రధానపాత్రలమధ్యనా సంభాషణ చిన్నదిగా ఉండాలి. ఏ సంభాషణా నిరుపయోగంగా ఉండకూడదు అన్నవి. ఇటువంటి బండగుర్తులే సంఘటనలను విస్తరించటంలోనూ‌ ఉపయోగిస్తాయి. ఇప్పుడు గ్రంథంలో అవసరమైన చోట్ల వర్ణనలను చేర్చాలి. వీటి వలన పాత్రల స్వభావాలకు పుష్టిచేకూర్చ వచ్చును. సందర్భానికి తగిన వస్తు, ప్రకృతి ఇత్యాదులను గురించిన అవవరమైన సమాచారాన్ని పొందుపరచ వచ్చును.
  
• ఇలా విస్తరించి వ్రాసిన గ్రంథం మరలా బాగా విశ్లేషించబడాలి. ఎందుకంటే పాత్రల స్వరూపస్వభావాలను ఇప్పుడు మనం మన వాక్యాల్లో కాకుండా సంఘటనలూ సంభాషణలూ ఆధారంగా చదువరికి అందించుతున్నాం కాబట్టి.  పాత్రలస్వభావాలు వైరుధ్యరహింతంగా నిరూపించామా, సంఘటనల్లో దేశకాలాదులను సరిగా చూపుతున్నామా అన్నది చాలా నిశితంగా విమర్శించుకోవాలి.ఇలా మూడవదశ పూర్తి ఐన తరువాత మన గ్రంథం పూర్తి ఐనట్లే.  

నాలుగవదశ

• ఇక చివరిది అయిన నాలుగవ దశ. ఈ‌దశలో కొద్దిమంది కాక ఎక్కువమంది గ్రంథాన్ని చదివి వారి వారి విమర్శలు చెబుతారు. ఎక్కువసంగతులు వెలుగులోనికి వస్తాయి. ఫలాని పాత్రకు మీరు పెట్టినపేరు బాగోలేదు అని ఒకరు చెప్పి తమతమ కారణాలను చూపించవచ్చును. ఫలాని ప్రదేశం అన్నారు అక్కడ మీరు చెప్పిన రకం పూలు పూయవు అని ఎవరన్నా ఎత్తి చూపవచ్చును. ఫలాని రెండు పాత్రలచిత్రణ అసహజంగా ఉంది. మార్చండి అని కొందరు సమర్ధనలు చూపవచ్చును. ఇలాంటివి ముందు దశల్లో రావు. అప్పటికి అంతా కథమీదనే దృష్టి కాబట్టి, కథను మాత్రమే చూపాము కాబట్టి. ఇప్పుడు గ్రంథవికాసం ఐన తరువాతనే ఇలాంటి విమర్శలు వస్తాయి. 
• ఈ విమర్శలను పరిగణనలోనికి తీసుకొని గ్రంథాన్ని సంస్కరించండి. ఇప్పుడు మీ‌కొత్త పుస్తకం విడుదలకు సిధ్ధం.

 ఇంతవరకూ కథను ఎలాగు ఒక క్రమపథ్థతిలో నిర్మించాలో చూసాము.ఇప్పుడు కథలోని పాత్రలను చిత్రికపట్టటం ఎలాగో చూదాం.

కథలోని పాత్రలు ప్రధానపాత్రలు, అప్రధానపాత్రలు, ప్రాస్తావికపాత్రలు అని మూడు రకాలుగా ఉంటాయి. 

• ప్రధానపాత్రలు:  కథ వీటిమీద ఆధారపడి నడుస్తుంది.
  
• అప్రధానపాత్రలు, కథ వీటిమీద ఆధారపడి నడవదు. కాని కథను నడపటంలో తోడ్పడతాయి.
  
• ప్రాస్తావికపాత్రలు: కొన్ని సంఘటనల్లో ఈ పాత్రలు కనిపిస్తాయి. అలా కొధ్ది సంఘటలల్లో పాల్గొనటం తప్ప వీటి వలన వేరే ప్రయోజనం ఉండదు.

రామాయణం తీసుకుంటే దశరథుడు, సీతారామలక్ష్మణులూ, రావణుడూ వంటి వారు ప్రధానపాత్రలు. మందోదరీ, గుహుడూ  వారు ప్రాస్తావిక పాత్రలు. సుమంత్రుడూ, వశిష్ఠుడు, జటాయువూ సంపా వంటి వంటి వారు అప్రధాన పాత్రలు. శత్రుఘ్నుడు కూడా ప్రాస్తావిక పాత్రగానే ఉన్నాడు. భారతంలో కృశ్ణుడు, పంచ పాండవులూ, దుర్యోధన, కర్ణ, ధృతరాష్ట్రవిదుర భీష్మద్రోణకృపాశ్వథ్థామాదులు ప్రథానపాత్రలు. మాద్రీ ద్రుపదపురోహితుడూ సంజయుడు వ్యాసుడు వంటి వారివి అప్రధానపాత్రలు. బోలెడు ప్రాస్తావికపాత్రలున్నాయి.

ఇలా మీకథలో పాత్రల పరిమితిని ముందు గుర్తించాలి. 

ఒక్కొక్క సారి ప్రాస్తావిక పాత్రలు కూడా ప్రభావశీలంగా ఉండవచ్చును. రామాయణంలో మందర ఒక ప్రాస్తావిక పాత్ర. కాని ఆపాత్ర గురించి అందరికీ‌ తెలుసు. కథలో ఒక బలమైన మలుపుకు అది కారణం ఐనది కాబట్టి. కాని వాల్మీకి సంయమనంతో ఉండి ఆ పాత్రను విస్తరించలేదు. మందరా పాపదర్శినీ అని చెప్పి ఊరుకున్నాడు. ఇలా ఏపాత్రను ఎంతమేర విస్తరించి వ్రాయాలో అన్న ఒక స్పష్టత ఉండాలి.

కథాగమనంలో తోడ్పడే‌ అప్రధానపాత్రలను కూడ తగినంత విస్తరించటంలో ఏమరుపాటు కూడదు. లేకపోతే ఆపాత్రలు తేలిపోవటమే‌ కాక కథాగమనంలో పునాదులు బలహీనంగా అనిపిస్తాయి. భారతంలో సైంధవుడి పాత్ర చిన్నదే. కాని తగినంత బలంగా తీర్చిదిద్దటం జరిగింది. 

సంభాషణల విషయం. ఇప్పటికే‌ ఈవిషయం క్లుప్తంగా చెప్పుకున్నాం. సంభాషణలల్లో  ఒక పాత్ర స్వభావం అన్నిటా ఒకేలా ఉండాలి. స్వభావం స్పష్టంగా చదువరులకు అందాలి. అనవసరమైన సంభాషణలు ఉండకూడదు. ఒక సంభాషణ కథను నడిపించటానికి కాని పాత్రలను స్ఫుటం చేయటానికి కాని మరేదైనా సంఘటననో‌ ఇతరవిషయాన్నో సూచించటానికి కాని ఎందుకో ఒకందుకు తప్పనిసరి కావాలి. కేవలం కాలక్షేపం సంభాషణలు గ్రంథాన్ని బలహీనపరుస్తాయి. అలాగే సంభాషణల్లో పాత్రలే‌ కనిపించాలి కాని రచయిత కనిపించకూడదు. అలాగే సంభాషణల్లో అనుచితమైన ప్రస్తావనలూ భాషా ఉండకూడదు.

ఎక్కడి సౌఖ్యం బెక్కడి శాంతము

ఎక్కడి సౌఖ్యం బెక్కడి శాంతం బెట్టిది నీజీవిత మనగా

ధనములకొఱకై పెండ్లము బిడ్డలు ననిశము నిను వేధించినచో

తినిపోయెడు నీబంధువు లెప్పుడు పనిగొని నిను సాధించినచో

అనుగుమిత్రులే అపార్ధము చేసుక నడ్డదిడ్డములు పలికినచో

పని మెచ్చక యజమానులు నిన్ను పలుచన చేసి పలికినచో

ప్రతిదిన మెంతగ మ్రొక్కిన వేల్పులు వరముల నీయక యుండినచో

వ్రతములు పూజలు బహుళము చేసియు వాంఛిత మబ్బక యుండినచో

ఇతరుల కెంతగ హితములు చేసిన నెవ్వరు మెచ్చక యుండినచో

కుతుకము మీరగ మంచిచేసినను కూడని నిందలు వచ్చినచో

తెలిసీతెలియక చేసినతప్పులు తరగనిశిక్షలు వేసినచో

బలవంతులతో వైరముకలిగిన వేళ జనులు నిను విడచినచో

తలచినచో శ్రీరాముని తాపత్రయము లుడుగునని తెలియనిచో

కలిలో శ్రీహరిస్మరణమె ముక్తికి కారణమన్నది తెలియనిచో

కోరి భజించితి కోదండరామ

కోరి భజించితి కోదండరామ

దారి చూపించర దశరథరామ

జననాధోత్తమ ఘనపాపహర

వినతాసుతవాహన సర్వేశ

మును నిన్నెంచని మూర్ఖుడ నైనను నీ

ఘనత నెఱింగితి కావున నిపుడిదె 

పరమపురుష హరి పరమదయాళో

కరివరదా కలికల్మషనాశన

పరమాత్మా నిను బ్రహ్మాద్యమరులె లో

నెఱుగ నే‌‌రరని యెఱిగి భక్తితో

భువనత్రయసంపోషణనిపుణ

భవభయవారణ బహువరవితరణ

పవనజనుత నీపాదము లంటితి రా

ఘవ నీవేదిక్కని నమ్మితిరా

శ్రీరామా జయ రఘురామా

శ్రీరామా జయ రఘురామా నిను చింతించెదమో ఘనశ్యామా

జడివానగ శుభవరముల గురిసే చల్లనిఱేడా శ్రీరామా

ఆడుగడుగున మా కండగనిలిచే ఆమితదయామయ శ్రీరామా

పుడమిని భక్తుల బ్రోవగ వెలసిన పురుషోత్తమ హరి శ్రీరామా

విడువము విడువము నీపాదములను విడువ మెన్నడును శ్రీరామా

పిలిచిన పలికే దైవము నీవని తెలిసితి మయ్యా శ్రీరామా

తెలిసి మనసులో భక్తి నిలిపి నిను కొలుచుచుంటిమిదె శ్రీరామా

కొలిచిన వారికి కొంగుబంగరుగ కూరిమి నుండే శ్రీరామా

కలలో నైనను నీకన్యులను కొలువగ నేరము శ్రీరామా

సీతాలక్ష్మణవాతాత్మజయుత చిన్మయరూపా శ్రీరామా

పూతచరిత్రుల భక్తుల మానసపూజల నందే శ్రీరామా

ప్రీతిగ త్రిజగంబుల పాలించే విష్ణుదేవుడవు శ్రీరామా

నీతలపున కెడబాయక నుందుము నిర్మలబుధ్ధిని శ్రీరామా

సీతారాముడు మన సీతారాముడు

సీతారాముడు మన సీతారాముడు

చల్లగ సురలను కాచెడి వాడు

చల్లని వెన్నెల నగవుల వాడు

జల్లుగ కరుణను కురిసెడి వాడు

కొల్లగ శుభముల నిఛ్చెడి వాడు

నల్లని మేఘము బోలెడు వాడు

చిల్లర మాయల చెండెడు వాడు

అల్లరి దైత్యుల నణచెడు వాడు

చల్లగ భక్తుల నేలెడు వాడు

మూడు లోకముల నేలెడు వాడు  

చూడగ చక్కని రూపము వాడు

వేడుక గొలిపే నడవడి వాడు 

ఆడిన మాటను తప్పని వాడు

తోడుగ నీడగ నిలచెడి వాడు

వేడక వరముల నొసగెడి వాడు 

వేడుక భక్తుల బ్రోచెడి వాడు

వేడిన మోక్షము నిచ్చెడు వాడు 

శరముల సంగతి నెఱిగిన వాడు 

గురికి తప్పని బాణము వాడు 

సురవిరోధులను చీల్చెడు వాడు 

పరమాత్ముడు శ్రీహరియే వాడు

చిరుచిరు నగవుల శ్రీరామా

చిరుచిరు నగవుల శ్రీరామా నను

కరుణించవయా ఘనశ్యామా

నరులకు మోక్షము హరి యీయక యె

త్తెఱగున కలుగును దేవేశా

కరుణామయ నీచరణములే యిక

శరణమందురా సర్వేశా

మాయను బుట్టితి మాయను పెరిగితి

మాయనెఱుంగ నమాయకుడ

మాయామయ జగమన్నది దాటు ను

పాయము నీదయ పరమేశా

నిన్నే నమ్మితి నిజముగ మదిలో

నిన్నే తలచెద నళినాక్షా

నిన్నే కొలిచెద నిత్యము నిక్కము

న న్నేమరకుము నాతండ్రీ 

బిపిన్ రావత్ & సహచర అధికారుల దుర్మరణం గురించి....

ఈరోజున ఈవిషయం ప్రస్తావిస్తూ ఈటపా వ్రాయాలని అనుకుంటూనే ఉన్నాను. ఇంతలోనే‌ భండారు శ్రీనివాసరావు గారి టపా వచ్చింది. దానిపై నాస్పందన తెలుపకుండా ఉండలేకపోయాను. ఆస్పందననే ఇక్కడ ప్రకటిస్తున్నాను టపాగా.

బిపిన్ రావత్ గురించి మీడియా నిరంతరాయంగా కథనాలను వడ్డిస్తూనే ఉంది.

కాని చూసారూ, ఆయనతో పాటుగా మరొక పదముగ్గురు స్వర్గస్థులయ్యారు. ఏ మీడీయాలోనూ వారి గురించిన వివరాలు కాదు కదా, కనీసం వారి పేర్లు కూడా రాలేదు. 

 

ఇది ఎంత అన్యాయం! వారు మాత్రం దేశభక్తులు కారా? వారు మాత్రం దేశసేవలోనే మరణించలేదా? వారికి మాత్రం ఊరూ పేరూ ప్రతిష్ఠా వంటివి ఏమీ లేవా? వారికి మాత్రం మనం తగిన విధంగా గౌరవం ఇవ్వవలసిన అవసరం లేదా?

చివరికి మీరూ కనీసం వారి ప్రసక్తి ఐనా తీసుకురాలేదు.

వారి గురించే ఆలోచిస్తున్నాను నేను. అయ్యో వారిని కనీసం స్మరించేవారు కూడా లేరే అని. కేవలం వారి వారి కుటుంబసభ్యులు స్మరించుకుంటారులే‌ అని ఎవరూ వారిని నిర్లజ్జగా కనీసంగా ఐనా పట్టించుకొనక పోవటం దారుణాతిదారుణం!!

రావత్ గారి గొప్పదనం గురించి నేనేమీ విమర్శించటం లేదు. మిగిలిన వారిని కూడా కొంచెం స్మరించినంత మాత్రాన రావత్ గారి స్మృతికి అన్యాయం జరిగిపోదు కూడా.

ధన్యవాదాలు.

జయజయ రామా సద్గుణధామా జయజయ సీతారామా

జయజయ రామా సద్గుణధామా జయజయ సీతారామా

జయజయ సర్వసురారిగణాంతక జయజయ లక్ష్మీరమణా

జయజయ బ్రహ్మాద్యమరప్రార్ధిత జయజయ త్రిభువనశరణా

 

జయజయ యజ్ఞప్రసాదసముద్భవ జయజయ తారకనామా

జయజయ కౌసల్యాసుఖవర్ధన జయజయ దశరథరామా

జయజయ విశ్వామిత్రప్రియధన జయజయ దనుజవిరామా

జయజయ పురహరకార్ముకభంజన జయజయ సీతారామా

 

జయజయ శమితపరశ్వధరామా జయజయ కళ్యాణరామా

జయజయ సీతలక్ష్మణసమేత జయజయ వనచర రామా

 

జయజయ లంకావైభవనాశక జయకయ భండనభీమా

జయజయ రావణదైత్యవిమర్దన జయజయ విక్రమధామా

 

జయజయ బ్రహ్మాద్యమరప్రపూజిత జయజయ జగదభిరామా

జయజయజయ సింహాసనసంస్థిత జయజయ అయోధ్యరామా

 

నీకు నాకు భలే జోడీ

నీకు నాకు భలే జోడీ సాకేతరామ అది

నీకు వినోదము గూర్ఛు నిశ్చయంబుగ

నీవు పతితపావనుడవు నేను చాల పతితుడను

నీవు దీనబాంధవుడవు నేను చాల దీనుడను

నీవు భక్తవత్సలుడవు నేను నీకు నీ‌భక్తుడను

నీవు సర్వసమర్ధుడవు నేను చాల వీఱిడిని

 

నీవు పురుషోత్తముడవు నేనొక కాపురుషుడను

నీవు దైవశిఖామణివి నేనేమో మానవుడను

నీవు సర్వమెఱిగి యుండువు నేనెఱుకయె లేని వాడ

నీవు సత్కీర్తియుతుడవు నేనేమో అనామకుడ

 

నీవు సదానందుడవు నేను నిత్యదుఃఖితుడను

నీవు వీతరాగుండవు నేను రాగమయాకృతిని

నీవు మాయాతీతుడవు నేను మాయామోహితుడను

నీవు మోక్షదాయకుడవు నేనేమో ముముక్షువును

ఇదే తుదిభవముగా నేర్పరించ వయ్య

ఇదే తుదిభవముగా నేర్పరించ వయ్య

హృదయేశ్వర నాకింకేమియు వలదు

శివుడు మెచ్చిన నామమని చింతలుడుపు నామమని

భవతారక నామమని భావించి ఓ

అవనిజామనోహరా అతితీయని నీనామము

పవలురేలు జపింతును పతితపావనా

విన్నపములు విందువని వివరము కనుగొందు వని

అన్నికోరికలు తీర్చు హరివనుచు ఓ

సన్నుతాంగ నీనామము చక్కగా జపించుచును

నిన్నే నమ్మియుంటినిరా నిజము రాముడా

ఎన్నిజన్మముల నుండి యిట్లు వేడు చున్నానో

మన్నీడా నీ వెఱుగని దున్నదా ఓ

కన్నతండ్రి నామొఱవిని కాపాడర యికనైనా

నిన్నుకాక వేరొకరిని నేనడుగనురా

నందనందను డమ్మ నవనీతచోరుడమ్మ

నందనందను డమ్మ నవనీతచోరుడమ్మ

ఎందులేని చేతల నితడు చేయునమ్మ

 

అమ్మచేతి వెన్నముద్ద లారగించి హాయిగా

నెమ్మదిగా యిలువెడలి నీలమేఘశ్యాముడు

గుమ్మముగుమ్మమున కానికొనియున్న గోపమ్మల

నెమ్మెయి తా దాటునో యిల్లిల్లు జొరబడును

ఒక్కడైన నేదోరీతి నువిదల నేమార్చుచు

చక్కగా దూరునని సరిపెట్టుకొందుమే

పెక్కురు నేస్తులతో విందుగుడిచి పోవు

నెక్కడైన గనవచ్చునె యిట్టివింతలౌరా

యితడెంత తినిపోయిన నింతింతౌ పాడియు

నతులితైశ్వర్యముల నాయిల్లు పెంపొందు

యితడేమి దేవుడా యిట్టివింతలు చేయ

ప్రతియిల్లును వీనికై ప్రతీక్షించు నోహో

ఆడే నదే మీరు చూడరే

ఆడే నదే మీరు చూడరే లేగ

దూడలతో యశోద దుడుకుకొడుకు

హేలగా గోపాలబాలు డాడుచు నుండ

ఫాలాన ముంగురులు బలే చిందులాడ

 

ఘల్లుఘల్లున కాళ్ళగజ్జెలందెలు మ్రోయ

అల్లరిగా నెగురుచు నల్లపిల్లవాడు

దూడల గిట్టలచే ధూళిరేగుచు నుండ

క్రీడించుచు వాటితో కిలకిలా నవ్వుచు

పట్టి తోకలను మెలిపెట్టి యదలించుచు

ముట్టెలకు త్రాళ్ళను గట్టుచును నవ్వుచు

పెద్దగా నరచుచు పేర్లుబెట్టి పిలుచుచు

ముద్దుసేయుచు వాటి ముందు గంతులిడుచు

గంగడోళ్ళు నిమురుచు గారాబము సేయుచు

చెంగుమని పైకెక్కి చేత నదిలించుచు

పరువులెత్తు దూడల పదేపదే‌ యడ్డుచు

చిరుకోపము జూపుచు చెవులబట్టి గుంజుచు

అంభారవముల తాననుకరించుచు వేడ్క

శంభుడన వాటిపై చాల శోభిల్లుచు

రామా రామా యనరాదా

రామా రామా యనరాదా సీతా

రామా యనరాదా

రాముని జగదభిరాముని గుణములు

ప్రేమగ నుడువగ రాదా

రాముని రవికులసోముని పొగడెడు

నీమము మంచిది మనసా

రాముని దనుజవిరాముని మిక్కిలి

ప్రేముడి గొలువగ రాదా

రాముని కొలిచిన రాని సుఖంబులు

భూమిని గలవా మనసా

రామ రామ యని ప్రేమగ పలికిన

రాముడు పలుకును కాదా

రాముడు పలికిన చాలు కదా యిం

కేమి వలయునే మనసా

వెన్నమెక్క వచ్చితివా వెన్నదొంగా

వెన్నమెక్క వచ్చితివా వెన్నదొంగా - నేను

నిన్నుచూడ వచ్చితినే వన్నెలాడీ

నన్నుచూడ వచ్చితివా నంగనాచీ - నీవు

నన్నుచూడ వేచితివా సన్నుతాంగీ

నిన్నుపట్ట వేచితిరా చిన్నికృష్ణుడా - పట్టి

యెన్నిముద్దులిచ్చెదవే వెన్నపెట్టి

కొట్టగలను సుమా నిన్ను కొంటెకృష్ణుడా - వెన్న

పెట్టగలవు కాని నన్ను కొట్టలేవే

ఇల్లిల్లూ దూరనేల నల్లనయ్యా  - ఎవరి

యుల్లము ననుతలచు వారి యిల్లు సొత్తునే

ముద్దుసేయుచున్నానని మోహనకృష్ణా నీవు

హద్దుమీఱుచున్నావుర అల్లరి కృష్ణా

ముద్దుచేయుదాన వైన మోహనాంగీ వెన్న

ముద్ద చేతబెట్టి చిన్న ముద్దుపెట్టవే

ముదురుమాట లాడుచున్ఞ మురళీకృష్ణా నిన్ను

వదిలిపెట్టబోను సుమా యదుకులకృష్ణా

నీవు నన్ను వదలకున్న నిర్మలాంగీ - నేను

నీవాడను నిన్నువదల నిశ్చయంబుగ

అందమైన పలుకులాడు నందనందనా ఉట్టి

యందున్న వెన్న నీదే అందుకోరా

హరిహరి దీనికే మనవచ్చురా

హరిహరి దీనికే మనవచ్చురా నీ

కరుణయె గాక వేరు కారణమున్నదా

పరమపాతకు డగు నరుడను నేను

పరమపురుషుడ వగు వాడవు నీవు

మరియు నీతో నాకు మంచి చనువట

అరయ విడ్డూరమే యగు కాదా

పుట్టుచు జచ్చుచు పుడమిని నేను

పుట్టువే లేనట్టి పొలుపున నీవు

గట్టి నెయ్యంబునే గలవారమై

యెట్టులున్నామో యోమోరా

నారాముడే యనుచు నమ్ముదు నిన్ను

చేరదీయుదు వీవు కూరిమి నన్ను

మేరునగధీర యీ వీఱిడి నెయ్య

మారయ నీకు హితమాయెను చూడ

మ్రోగించరా దివ్యరాగాల మురళిని

మ్రోగించరా దివ్యరాగాల మురళిని 

సాగించరా హాయిసంతర్పణమును

 

కరముల నీవూన కడుపొంగి యానంద

భరితమై వేణువిటు పాడనేర్చును కాని

చిరువెదురు ముక్కలో చిందునా సుధలనే

మురళీధరా పాట  మొదలుకానీయరా

మురళి తా జేసిన పుణ్యమెట్టిదో కాని

తరచు నీపెదవుల దాకి పరవశమందు 

మురళి పాటలోని భూరిమాధుర్యము

హరి నీదు పెదవుల నంటిన పుణ్యమే 

జగమునే మురిపించు చక్కని నీపాట

జగమునే మరపించు చక్కని నీపాట

నగధరా వినుట యేనాటి పుణ్యమొ మాకు

జగదీశ రేయెల్ల సాగనీ నీపాట

 

నామజపము చేయరే పామరులారా

నామజపము చేయరే పామరులారా రామ

నామజపము చేయరే రక్తిమీఱ

ఇరుగుపొరుగు వారితో యిచ్చకంబు లాడుచును

కరిగించుచున్నా రేల కాలమంతయు

ఉరక రసన నటుల నిటుల ఊపుచున్న నేమొఱుగు

పరమాత్ముని నామ మేల పలుకకున్నారో

నరులుగా పుట్టినందుకు నారాయణ నామమును

సరసముగా పలుకకున్న జన్మమేటికి

హరినామజపము మోక్షకర మన్నది తెలిసియును

హరేరామ హరేరామ యనకున్నారే

భవతారక మని తెలిసి యెవడు రామనామమును

పవలురేలు పాడుచుండు వాడే ఘనుడు

వివరించి చెప్పనేటికి వేరొండు దారిలేదు

భవచక్రము దాటి పరమపదము చేరగా

పలుకరా శ్రీరామా భవబంధమోచనా

పలుకరా శ్రీరామ భవబంధమోచనా

నళినీదళాయతనయన కర్తవ్యము

చిఱుతప్రాయము నుండి శ్రీరామ ప్రేమతో

తఱచుగా నీపేరు తలచుచుండిన నేను

కుఱుచబుధ్ధుల వారు కువలయేశ్వర నిన్ను

వెఱువక నిందించ విని యోర్వ లేనురా

పేరాశతో నేను వేరుదైవము నెంచి

శ్రీరామ నీనామ చింతన విడువనే

కోరికోరి జనులు క్రొత్తదైవములకు

మారిపోవుట చూచి మరి యోర్వలేనురా

ధనధాన్యముల కేను తహతహ లాడనే

మనుజేశ నీనామమును పలుకనే కాని

ధనలోభమున మతమును మారి కొందరు

నిను నిందచేయుట వినియోర్వ లేనురా

పరమానందమాయె

పరమానందమాయె హరి నీ కరుణ మాకు కలిగె

మరి మాకు వేరే వరమేమి వలయున

 

మహదైశ్వర్యము నీకృపయే యని మదినెంచు మాకు నేడు

అహరహమును నీస్మరణము జేయుచు విహరించు మాకు నేడు

సహచరుండవును స్వామివి నీవని సరిదల మాకు నేడు

బహుజన్మంబుల జేసినతపములు ఫలియించి తుదకు నేడు

 

సురవరు లెప్పుడు చక్కగ కోరెడు సౌభాగ్య మిదిగొ కలిగె

నిరతము మునివరు లెప్పుడు కోరెడు వరమిదే మాకు దొరకె

పరమయోగులకు వాంఛితమగు ఘన భాగ్యమ్ము మాకు కలిగె

హరిభక్తాగ్రేసరు లెప్పుడు నడిగెడునది నేడు మాకు దొరకె

 

దానవమర్దన దశరధనందన దయచూపి నావు నీవు

మానవనాయక మోక్షప్రదాయక మన్నించి నావు నీవు

జ్ఞానానందమయస్వరూప హరి సంసార ముడిపినావు

జానకీరమణ రామచంద్ర నను సంతోషపరచి నావు

రామా రఘువర రాజీవాక్షా

రామా రఘువర రాజీవాక్షా

కామితవరదా కరుణించవయా

సామాన్యులము పామరుల మయా

సోమరులము కడు తామసులము

నీమాహాత్మ్యము నేమెఱుగుదుము

స్వామీ దయతో సంరక్షింపుము

ఎఱుగము మంత్రము లెఱుగము పూజల

నెఱుగము నీతత్త్వ మిసుమంతయును

ఎఱుకలేని మాకీశ్వర నినుగూర్చి

ఎఱుక గూర్చు గురు వెవని నెఱుంగము

శరణమనినచో శత్రువునైనను

కరుణించెదవని కాదా విందుము

పరమపురుష నీమఱువు జొచ్చితిమి

శరణము నీవే జానకీపతీ

కృష్ణా కృష్ణా జయ శ్రీకృష్ణ

కృష్ణా కృష్ణా జయ శ్రీకృష్ణ భవతృష్ణానివారక శ్రీకృష్ణ

గొల్లపిల్లవాడ శ్రీకృష్ణ హరి నల్లనివాడా శ్రీకృష్ణ

వల్లవికాప్రియ శ్రీకృష్ణ హరి ఫుల్లాబ్జాక్ష శ్రీకృష్ణ 

సత్యము నీయందు శ్రీకృష్ణ మది నిత్యము నిల్పుదు శ్రీకృష్ణ

నిత్యానంద రూప శ్రీకృష్ణ హరి భృత్యసంపోషక శ్రీకృష్ణ

నిత్యము నిన్నెన్ని శ్రీకృష్ణ కృతకృత్యుల మౌదుము శ్రీకృష్ణ

సత్యధర్మాశ్రయ శ్రీకృష్ణ దుష్కృత్యనివారక శ్రీకృష్ణ

వర్జించి సర్వము శ్రీకృష్ణ నీవారమైతి మయ్య శ్రీకృష్ణ

నిర్జరవందిత శ్రీకృష్ణ యమళార్జునభంజక శ్రీకృష్ణ

సజ్జనులను గాను శ్రీకృష్ణ మము చక్కగ చేయుము శ్రీకృష్ణ

సజ్జనరక్షక శ్రీకృష్ణ బహుదుర్జనశిక్షక శ్రీకృష్ణ

దేహధారులమో శ్రీకృష్ణ నిన్నూహించ నేర్తుమె శ్రీకృష్ణ

మోహవిదారక శ్రీకృష్ణ ఖగవాహన శ్రీహరి శ్రీకృష్ణ

మోహాంధుల మము శ్రీకృష్ణ నిర్మోహులజేయుము శ్రీకృష్ణ

పాహి మహోదార శ్రీకృష్ణ జగన్మోహన రూప శ్రీకృష్ణ

నిను దెలియ బ్రహ్మాదులును సమర్ధులు కారు

 నిను దెలియ బ్రహ్మాదులును సమర్ధులు కారు

వనజాక్ష మేమనగ వల్లవికల మయ్య

చనుబాల విషమీయ జనుదెంచు పూతనను

కనుగొంటి వెట్లు పసితనమందు నీవు

నిను సుడిగాలియై గొనిపోవు రక్కసుని

పనిబట్టితివి శిశుప్రాయమం దెటుల

గోవర్ధనంబు నొక గొడుగుగా జేసితివి

గోవులను గోపాలకులను రక్షించితివి

నీవు చేసిన లీల భావించి పులకించి

గోవిందుడను బిరుదు దేవేంద్రుడొసగె

గోగోపకుల నొక్క గుహను దాచగ బ్రహ్మ

యోగమాయను జేసి యొక్కడవె నగుచు

బాగొప్ప గోగోప బాలకులు గానైన

సాగిమ్రొక్కెను నలువ చక్కగా నీకు

వచనకవిత్వం ఎంత సులువో!!

పుస్తకం.నెట్ సైట్‌లో ఒక కవిత్వసమీక్ష "కాలం కంపనలో కొన్ని క్షణాలు, శ్రీకాంత్ తో" చదివిన తరువాత నాస్పందన ఇది.

అక్కడ ఒక బాక్స్ కట్టి మరీ‌ ప్రచురించిన ఒక కవితను చూడండి:

“వంటలో నిమగ్నమై హటాత్తుగా తల ఎత్తి

మసి అంటిన అరచేతితో

తన ముఖాన్ని తుడుచుకుంటూ

నీవైపు చూసి అప్రయత్నంగా నవ్వుతుంది తను

మరి

ఇక ఆ తరవాతా, ఆ రాత్రి అంతా

మండుతూనే ఉండింది

ఆ కట్టెల పొయ్యి అప్రతిహతంగా ఉజ్వలంగా –“

 

నిజానికి అదంతా ఒక వాక్యం. చూడండి తిన్నగా వ్రాస్తే అది ఇలా ఉంటుంది.

"వంటలో నిమగ్నమై హటాత్తుగా తల ఎత్తి మసి అంటిన అరచేతితో తన ముఖాన్ని తుడుచుకుంటూ నీవైపు చూసి అప్రయత్నంగా నవ్వుతుంది తను. మరి ఇక ఆ తరవాతా, ఆ రాత్రి అంతా మండుతూనే ఉండింది ఆ కట్టెల పొయ్యి అప్రతిహతంగా ఉజ్వలంగా"

ఏమిటండీ ఈ వ్యవహారం?

ఓహో. తెలుగు వాక్యాన్ని ముక్కలుముక్కలుగా విరిచి, ఆముక్కల్ని నిలువుగా పేర్చి వ్రాస్తే అది ఆటోమేటిగ్గా (వచన)కవిత్వం ఐపోతుంది! ఎంత సులువూ కవి కావటమూ కవిత్వం బరికేయటమూను!!

ఇన్నాళ్ళూ ఎంత అమాయకత్వం ఎంత అజ్ఞానంలో ఉన్నాం మనం అంతానూ. కవి కావాలంటే గొప్ప భావాలు కలగాలీ గొప్ప వ్యక్తీకరణ ఉండాలీ గొప్ప భాషాపటిమ ఉండాలీ అదుండాలీ ఇదుండాలీ అని.

అవేమీ అక్కరలేదూ ఎలాగో కాస్త పేరూ పలుకుబడీ వంటివి ఉండాలీ అని జ్ఞానోదయం అయింది.

ధన్యవాదాలు.

పైగా ఆ సమీక్షకు ముక్తాయింపు వాక్యం ఇలా ఉంది:

"శ్రీకాంత్ కవిత్వం కూడా పాఠకుడికి ఇంత జీవధాతువుని ప్రసాదిస్తుంది."

జీవధాతువు అంటే ఏమిటో మరి!

ఈరోజుల్లో తెలుగు కవిత్వం అంటే ఇలాగే ఉంటుందీ, ఇలా ఉంటేనే జనం ఆదరిస్తున్నారూ అనకండి. కవిత్వసంకలనాలు ఇలా సాటి కవులూ రచయితలూ మెచ్చి వ్యాసాలు వ్రాయటం వరకే తప్ప అవి జనాదరణ పొందటం లేదు.

మరొక పార్శ్వమూ ఉంది. కొన్నికొన్ని తమాషాల కారణంగా పద్యకవులూ ఇబ్బడిముబ్బడిగా పెరిగారు. శతకాలూ వగైరా జోరైనాయి. అవి కొనేవాళ్ళు కూడా ఎవరూ లేరు లెండి.

కొత్త రకం కవిత్వం పుస్తకాలైనా పాతధోరణి కవిత్వం పుస్తకాలైనా చివరకు సభల్లో పంచుతున్నరు దారిలేక పాపం వాటిని వ్రాసినవారు. చాలా బాధాకరమైన విషయం ఏమిటంటే వారి సాటి కవులూ వగైరా బిరుదులున్న వారు కూడా వాటిని అక్కడే కుర్చీల్లో వదిలేసి వెళ్ళిపోతున్నారు!

రారా నవనీతచోరా

రారా నవనీతచోరా ఇటు

రారా నందకిశోరా

కాలియందియలు ఘల్లుఘల్లన నుదుట 

నీలిముంగురు లల్లలాడ

కాలమేఘము వోలె కనుపించే‌ మైచాయ 

చాలా చక్కంగను దోచగ

తగిలించి నెమలీక సొగసుగ తలమీద

వగకాడ మావాడకి రారా

జగములేలే మంచి నగుమోము కలవాడా

యుగములాయే నౌరా రారా

అటలాడగ రారా అందాలబాలుడ

కోటికోటిమన్మథాకారా

మాటిమాటికి నీ మంచితనమునే మా

వీట నెంచుదు మయ్య రారా

జయజయ బృందావనసంచారీ జయజయ రాసవిహారీ

జయజయ బృందావనసంచారీ జయజయ రాసవిహారీ

 

జయజయ మురళీగానవిలోలా జయజయ గోవిందా

జయజయ యమునాతీరవిహారీ జయజయ జయ కృష్ణా

జయజయ మోహవిమోచనకారీ జయజయ గోవిందా

జయజయ నందయశోదాతనయా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ సురగణవైరివిదారీ జయజయ గోవిందా

జయజజయ గోపకులాలంకారా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ గోపీమానసచోరా జయజయ గోవిందా

జయజయ శతశత మదనాకారా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ జయ హరి సర్వాధారా జయజయ గోవిందా

జయజయ జయ హరి విజయవిహారీ జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ జయ హరి గోపకుమారా జయజయ గోవిందా 

జయజయ జయ హరి పరమోదారా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ కరుణాపారావారా జయజయ గోవిందా

జయజయ బృందారకపతిసన్నుత జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ ప్రావృణ్ణీరదశ్యామా జయజయ గోవిందా

జయజయ జలజాతాసనసన్నుత జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ గోవర్ధనభూధరధర జయజయ గోవిందా

జయజయ గోగోపజనోధ్ధారా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ రామానుజ స్మితవదనా జయజయ గోవిందా

జయజయ ఆశ్రితజనసంరక్షక జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ తాపత్రయసంశోషణ జయజయ గోవిందా

జయజ నిగమశిఖరసంచారా జయజయ జయ కృష్ణా

 

జయజయ బ్రహ్మానందప్రదాయక జయజయ గోవిందా

జయజయ త్రిజగన్మంగళరూపా జయజయ జయ కృష్ణా

 

వినవచ్చుచున్న దదే వేణుగానము

వినవచ్చుచున్న దదే వేణుగానము సఖి

మన కొంటెకృష్ణుని మధురగానము 

వేణువేమి గానమేమి వినవచ్చుట యేమి

యేణాక్షీ యీనిశీధి యెంతో నీరవం

వెన్నెలలో యమునవద్ద విహరించుచు మన

వెన్నదొంగ చేయుచున్న వేణుగానమే

పున్నమ పున్నమకు భలే పూవుబోడి నీకు

వెన్నెలలో వినిపించును వేణుగానమే

ప్రాప్తమున్నవారి చెవుల బడునందురే  హరి

కాప్తురాలవే కావా అయ్యో గోపికా

 

నిన్ను పిలుచుచున్నాడా నన్నుపిలువక ఓ

వన్నెలాడి వానికొఱకు పరుగునపోవే

 

మురళీమనోహరుని మోహనగానం విన

పరువులిడని గొల్లపిల్ల బ్రతుకెందుకే

 

అటులైతే నీతో నేను నరుదెంతు యమునా

తటికి నన్ను కొనిపోవే దయతో చెలియా

 

 

జలధరశ్యామా రామా నీదయ చాలు నదే చాలు

జలధరశ్యామా రామా నీదయ చాలు నదే చాలు

కలలో నైనను నీకన్యులనే కొలువను నన్నేలు

భవవిషశోషణ నృపకులభూషణ పరమపురుష పాహి

అవనీతనయావర కావవయా అంబుజాక్ష పాహి

పవమానసుతార్చిత పాదయుగా ఆశ్రితుడను పాహి

రవికులవర్ధన దితికులమర్దన రామచంద్ర పాహి

 

మునిగణపూజిత సురగణపూజిత మురహర హరి పాహి

జననాథోత్తమ చాపధరోత్తమ జలజనయన పాహి

వనజాతేక్షణ విశిఖసుతీక్షణ ఘనవిక్రమ పాహి

వనజజసన్నుత శశిధరసన్నుత వాలిమథన పాహి 

సుగుణవిభూషణ సురగణతోషణ శుభ్రతేజ పాహి

జగదోధ్ధారణ అసురవిదారణ జానకీశ పాహి

తగిన విధంబున దురితనివారణ దశరథసుత చేసి

వగచెడు నాపై తగుకృప జూపి పాలించగ రారా

మురళీ మురళీ మోహనమురళీ

మురళీ మురళీ మోహనమురళీ

సురుచిరసుమధుర మురళీ

వల్లవికాజనపరివేష్ఠితుడగు నల్లనయ్య మురళీ

చల్లని వెన్నల వేళల మ్రోగే చక్కనైన మురళీ

 

శ్రుతిరూపిణులగు గోపికలకు వినసొంపుగొలుపు మురళీ

అతిచతురముగా హరిభక్తులకు హాయి గొలుపు మురళీ

 

అనన్యగోపిక లందరకును మహదానందమిడు మురళీ

వినుతశీలరగు గోపికలకు బహువేడ్క గొలుపు మురళీ

 

గోపికలైన ఋషిపుంగవులకు కొమరు మిగులు మురళీ

తాపత్రయహర సుమధురమృదునాదమును చేయు మురళీ

 

హరికరసంస్పర్శానందంబున నతిశయించు మురళీ

పరమమనోహర గానామృతమును పంచిపెట్టు మురళీ

మ్రోగనీ నీమురళీ కృష్ణా సాగనీ మృదురవళీ

మ్రోగనీ నీమురళీ కృష్ణా

సాగనీ మృదురవళీ

యమునాతటిపై యదుకులభూషణ

మము మురిపించే గానమై

వెన్నెల వేళల వేడుక గొలిపే

సన్నని రాగాలాపనై

పలుకగలేని పులకితలతికలు

జలజల పూలే రాల్చగా

మనసుల కమృతమును రుచిచూపుచు

తనివి తీరని దాహమై

నందయశోదానందన బ్రహ్మా

నందము మాకందించుచు

మరియొకసారి మురళినూదరా

మరియొకసారి మురళినూదరా

పరమపురుష కృష్ణా

 

వీనులవిందుగ మురళీగానము వినితరియించితిరా

మేనున పులకలు మొలిచెనురా నీ గాన మహిమ చేత

 

మరలమరల నీ మురళిపాటనే మనసు కోరుకొనురా

పరమమధురమగు మురళిపాటనే పరవశించి వినురా 

పరమానందము కలిగించే నీ మురళిపాట వినగ

పరుగున వచ్చితి పరవశించితిని మరల పాడవయ్యా

 

వేణుగానమును వినివిని నాలో వేణువు మ్రోగెనురా

ప్రాణమునకు నీ వేణుగానమే‌ ప్రాణముగా నిలచె

పరమ మధురముగను మురళిని వాయించర

పరమ మధురముగను మురళిని వాయించర 

పరమాత్మ నీపాట ప్రాణము మాకు

 

పిల్లంగోవి పాటకు నల్లనయ్య మా

యుల్లంబు లుత్సహించు నల్లనయ్య

వెన్నెల వేళ లందు చిన్నికృష్ణ గొల్ల

కన్నియ లందరు మెచ్చ చిన్నికృష్ణ

పరుగున వచ్చి మేము బాలకృష్ణ చాల

పరవశమున విందుము బాలకృష్ణ 

 

నందయశోదల నందనకృష్ణ ఇంద్ర

వందితచరణారవింద కృష్ణ

వేదాంతవేద్యగోవింద కృష్ణ నీవు

మాదైవమవు జగన్మంగళ కృష్ణ

గొల్ల పిల్లోడికి పిల్లంగోవి యెందుకంటా

గొల్ల పిల్లోడికి పిల్లంగోవి యెందుకంటా నా

పిల్లంగోవి సంగతి నీ కెందుకంటా

ఏవేళను జూచినా ఇదే పిల్లంగోవి ధ్యాస

గోవులను మేపేది కొంచె మున్నదా

ఆవు లటూయిటూ బో నదిలించే దున్నదా

నీవు దాని నూదియూది నిదుర బోయేవా

 

పగలు వెక్కిరించేవో  వల్లవికా బలే బలే

వగలాడి వెన్నెలవేళ వచ్చేవు కదే

జగము మరచి మురళిపాట తగునంటూ వినవలచి

తగవు లేలనే నీతో తరళాక్షి నాకు

నీ‌ మురళి పాటవిని నిలువలే కుందుమురా

నీ మూలమున మాకు నిందలొచ్చేను

రాముడితో అడవికేగి రాత్రిదాక ఊదుకోర

మామీద కరుణజూపి మాధవ నీవు

అల్లరి యిక చాలునురా కృష్ణా పిల్లనగ్రోవిని యూదరా

అల్లరి యిక చాలునురా కృష్ణా పిల్లనగ్రోవిని యూదరా

 

నీమృదుమురళీ గానము దయతో నించుమురా మా గుండెల 

మా మురిపములే తీరగ వేగమె మధురముగా మ్రోగించరా

గోపికలందరు నీపాటను విన కూడుకొనిరి కనుగొనరా

గోపాలక ఓ‌ నందకుమారా మాపై నీవు దయగొనరా

వెన్నెల వేళను వృథ సేయకురా మన్నించర మురళీధరా

కన్నియలందరి తహతహ తీరగ గానామృతమును పంచరా

మోహనమురళీగానము వినగా మోహములే నశియించురా

దేహికి తాపము లణగించే నీ దివ్యగాన మందించుమురా

 

ఇంత మాధుర్యమిది యీమురళిదేనా

ఇంతమాధుర్య మిది యీమురళిదేనా

కొంత నాపెదవులదే గొల్లపిల్లా

అవునా ఆ పెదవుల కెటులబ్బు నంతతీపి

మివుల వెన్న మెసవుటచే ముద్దరాలా

నవనీతము కమ్మన కద నందకుమారా

అవురా అది తీపి యందు వల్లరి కృష్ణా

ఎన్నడును వినము సుమా యింతతీపి మురళి

వెన్నెలకే వన్నెతెచ్చె వేణుగోపాలా

అన్న నేర్పలేదు కదా అమ్మ నేర్పలేదు 

కన్నయ్యా నీదు మురళి కడు మధురమురా

కమ్మదనమె కాని తీపి కనమురా వెన్నలో

నమ్ము మింకెటుల వచ్చె నాపెదవుల తీపి

అమ్మకచెల్ల వెన్న యంత తీపి యెటుల

నమ్మకుంటే ముద్దుపెట్టి నమ్మవె పిల్లా

శ్రీరఘురామా సీతారామా

శ్రీరఘురామా సీతారామా మారజనక సంగరభీమా

నారాయణ హరి మంగళదాయక తారకనామా శ్రీరామా

నీకారుణ్యము నీసౌజన్యము నీవిక్రమమును నిత్యమును

లోకములన్నియు నొక్కగొంతుతో ప్రాకటముగ కీర్తించునయా

శ్రీకర శుభకర శాంతస్వరూపా జీవలోకపాలనచతురా

లోకాధీశ్వర నీకుమ్రొక్కెదము మాకు ప్రసన్నుండవు కమ్ము

ఎన్నోతనువుల దాల్చుచు విడచుచు నెప్పుడు నీభవచక్రమున

విన్నదనంబును పొందుచు తిరుగుచు వేడుచు నుందుము నిన్నెపుడు

కన్నతండ్రివై కాపాడుమని కడుభక్తిని నిను వేడెదము

విన్నపములు విని యెన్నడు మాపై వేదవేద్య దయచూపెదవో

జీవకోటికి నీవే శరణము కావున నీకే భక్తులము

భావము లోన బాహ్యము నందున గోవిందా నిను కొలిచెదము

నీవే తప్ప నితఃపరమెఱుగము కావుము దయజూపిం

చవయా

పావననామా పట్టాభిరామా శ్రీవైకుంఠాధిప శలణు

శ్రీరామ శ్రీరామ శ్రీరామ యనవే చిలుకా బంగారుచిలుకా

శ్రీరామ శ్రీరామ శ్రీరామ యనవే చిలుకా బంగారుచిలుకా

క్షీరాన్న మిదిగో తినవే చిలుకా శ్రీరామ యనవే చిలుకా

రామలోరిగుడి తోటలో పండ్లన్ని రంజుగా రుచిచూచు చిలుకా

ప్రేమతో నేనిచ్చు క్షీరాన్నమును తిని శ్రీరామ యనవే చిలుకా

క్షీరాన్న మేమిరుచి శ్రీరామనామమే చింతింప రుచికదా నరుడా

శ్రీరామ యనుటకు లంచమెందుకు నాకు చేయనా రాంభజన నరుడా

హాయిగా నగరసంచారమ్ము గావించి అరుదెంచిన మంచి చిలుకా

తీయని పండ్లివే తిని రామభజనను తీయిగా చేయవే చిలుకా

తీయతీయని పండ్లు రామనామము కన్న తీయగా నుండునా నరుడా

హాయిగా రాంభజన చేయువేళల యందు ఆకలి వేయునా నరుడా

ఆకలి నటులుంచి భజనచేయుట యన్న నతికష్ట మగుకదా చిలుకా

ఈ కొంచెమైన తిని శ్రీరామభజనము నింపుగా చేయవే చిలుకా

నాకు లేని చింత నీకెందు కో నరుడ నాకన్న మన రామనామం

శ్రీకరము రాంభజన చేయు వేళను నీకు ఆకలి గోలేల నరుడా

శ్రీరామ నీనామమే చాలు

శ్రీరామ నీనామమే చాలు

ఘోరసంసారాబ్ధి దాటింప

శ్రీరామ నీబాణమే చాలు

ఘోరాసురాళిం బడంగొట్ట

శ్రీరామ నీపాదమే చాలు

ఈరేడు లోకంబు లేలంగ

శ్రీరామ నీనామమే చాలు

నారసన ధన్యత్వంబంద

శ్రీరామ నీరూపమే చాలు

ఈ రెండు నేత్రంబు లీక్షింప

శ్రీరామ నీగాథయే చాలు

పారాయణంబునకు నాకు

శ్రీరామ నీపాదమే చాలు

చేరి నేసేవించి యుప్పొంగ

ధనమదము కలవారికి దైవము మోక్షమీయడే

ధనమదము కలవారికి దైవము మోక్షమీయడే

మనసా శ్రీరామనామము మాత్రము మరువకే

దండిగాను సంపాదించి ధనము చాల వెచ్చించి

కొండమీద గుడికడితే గొప్పయేమిటే

ఉండుండి యుత్సవాలు నూరేగింపులను చేసి

పండగలు చేయ దేవుడు పడిపోతాడా

కులుకుచు బంగారుపూలు కొనివచ్చి పదిమంది

తిలకించగ పూజచేయు తీటదేనికే

వలచేనా రాముడు నీ ప్రదర్శనాటోపములు

తులలేని వరములను దోచిపెట్టేనా

ధనము రామపరముగా తనువు రామపరముగా

జనుడు మసలెనేని హరి సంతోషించునే

మనసు రామమయముగా మాట రామపరముగా

కనవచ్చిన రాముడు మోక్షము నొసంగునే

ఏమరక నుడువుదు నీ రామనామము

ఏమరక నుడువుదు నీ రామనామము

నా మనసున నిండిన దీ  రామనామము

కామితార్ధముల నొసంగు రామనామము

కామాదుల నణచివేయు రామనామము

ప్రేమతో నన్నేలెడు రామనామము

రామనామము నా రామనామము

కామారికి యిష్టమైన రామనామము

సామీరికి సర్వమైన రామనామము

భూమిసుతకు ప్రాణమౌ రామనామము

రామనామము నా రామనామము

తామసత్వ మరికట్టు రామనామము

క్షేమంకరమై యుండెడు రామనామము

నీమముగా మోక్షమిచ్చు రామనామము

రామనామము నా రామనామము

జయ జయ జయ కరుణారససాగరా రామా

జయ జయ జయ కరుణారససాగరా రామా రిపు

క్షయకరములు నీశరములు సార్వభౌమా

ఆశరములు తాటకాపటాటోపము నణచె

ఆశరములు గాధేయుని యాగంబును కాచె

ఆశరములు ఖరదూషణలను దుష్టుల గొట్టె

ఆశరములు వారసైన్య మంతటిని మ్రింగె

ఆశరముల నొకటి మారీచాధముని జంపె

ఆశరముల నేడు తాళ్ళ నణచి చెలగె నొకటి

ఆశరముల నొకటి వాలి నంతము కావించె

ఆశరములు దెబ్బ కుదధి యంజలి ఘటియించె

ఆశరములు కుంభకర్ణు నని ద్రెళ్ళగ వేసె

ఆశరములు త్రెంచె రావణాసురుని శిరములు

ఆశరములు నొకటి రావణాంతకమై నిక్కె

దాశరథీ నీశరములు ధర్మంబును నిలిపు

రామనామం శ్రీరామనామం

రామనామం శ్రీరామనామం

శ్రీమన్నారాయణుని శ్రేష్ఠనామం

యోగివరుల హృదయంబుల నుండెడి నామం

సాగి భక్తజనులు కొలుచు చక్కని నామం

భోగీంద్రుడు వేయినోళ్ళ పొగడెడి నామం

రాగద్వేషముల నణచు రామనామం

అవలక్షణముల నణచెడు యమృత నామం

కవులు సదా ప్రశంసించు కమ్మని నామం

భవతారక మనగ కీర్తి బడసిన నామం

రవికులాధిపుని నామం రామనామం

విమలమతుల నాల్కలపై వెలసెడు నామం

భ్రమల నణచి రక్షించే బంగరు నామం

సుమధురమై శోభిల్లెడు సుందరనామం

రమణీయంబైన నామం రామనామం

కొలిచెద నిన్నే గోవిందా

కొలిచెద నిన్నే గోవిందా దయ

తలచుము నాపై గోవిందా

మెలకువ లోన గోవిందా నీ

తలపును విడువను గోవిందా

కలలో నైనను గోవిందా నీ

తలపే నాకో గోవిందా

ప్రతి జన్మమున గోవిందా నీ

కతిభక్తుడనో గోవిందా

వ్రతమిది నాకో గోవిందా నిను

నుతిచేయుట యన గోవిందా

హరేరామ యని గోవిందా నే

నిరతము పాడుదు గోవిందా

హరేకృష్ణ యని గోవిందా భవ

హర కీర్తింతును గోవిందా

జానక్యాః . . . . . శ్లోకం గురించి

ఈ రోజున వాత్సల్య గారు పంపిన వ్యాఖ్య ఆలోచనీయంగా ఉంది.

శ్యామలీయం గారూ,
నిష్కర్షగా నేను-నా రాముడు అని చెప్పడం చాలా బాగుందండీ.
జానక్యాః శ్లోకం ఇంటర్నెట్లో ఒకొక్కచోట ఒకొక్కలాగ ఉంది.మీకు వీలయితే సరి అయిన శ్లోకాన్ని ఇక్కడ జవాబు ద్వారా వ్రాయగలరా?

చలామణీలో ఉన్న ఈ శ్లోకంలో ఉన్న తప్పులని ఎత్తిచూపుతూ ఎవరైనా వ్రాయకపోయి ఉంటారేమో, ఇంటర్నెట్లో వెతకాలి అనుకున్నప్పుడు నాకు గుర్తు వచ్చినది మీ బ్లాగు, శర్మగారి బ్లాగే. 

ఈ జానక్యాః .. శ్లోకం శ్రీరామకర్ణామృతం లోనిది.

జానక్యాః కమలామలాంజలిపుటే యాః పద్మరాగాయితా 

న్యస్తా రాఘవమస్తకే తు విలసత్కుంద ప్రసూనాయితాః  

స్రస్తాః శ్యామలకాయకాంతికలితాః యా ఇంద్రనీలాయితాః 

ముక్తా స్తా శ్శుభదా భవంతు భవతాం శ్రీరామవైవాహికాః ॥ 1-82॥

 

ఇప్పుడు నేను పైన చూపిన పాఠం వావిళ్ళవారు 1972లో ప్రచురించిన ప్రతిలోనిది. ఈప్రతి ఒక నాదగ్గర జీర్ణావస్థలో ఉంది! వావిళ్ళవారి ప్రచురణలు ప్రమాణంగా గ్రహించటం అన్నది పరిపాటి. దానికి కారణం ప్రచురణకర్తలు స్వయంగా మహాపండితులు కావటం.

ఒక ఐతిహ్యం ఉన్నది. వావిళ్ళవారు ప్రచురించే పుస్తకాలకు సంబంధించిన ప్రతులకు తప్పొప్పులను సరిచూడటానికి పండితులకు ఒక గొప్ప అవకాశం ఉండేదట. అచ్చులోనికి వెళ్ళక ముందు వావిళ్ళవారి పరిష్కర్తల బృందం సరిచూడటం జరిగిన తరువాత ఆ అవకాశం ప్రెస్సుకు వచ్చే కవిపండితులకు తప్పకుండా ఉండేదట. ఏవన్నా తప్పులు కనుక ఎత్తి చూపటం ఎవరన్నా చేస్తే వారికి తప్పుకు ఒక అణా చొప్పున పారితోషికం కూడా వావిళ్ళవారు ఇచ్చేవారట.

అందుచేత నా బాల్యం నుండి గమనిస్తున్నాను, సాహిత్య చర్చల్లో వావిళ్ళవారి పాఠం అంటే అదొక ప్రమాణంగా పరిగణించబడుతూ ఉండటం.

ఈశ్లోకం తెలుగునాట బహుళ ప్రచారం పొందినది. ముఖ్యంగా పెళ్ళిశుభలేఖల్లో ముపాతికమువ్వీసం లేఖలు ఈశ్లోకంతో ప్రారంభం అయ్యేవి. స్వయంగా నేనే చాలా సార్లు పెళ్ళిశుభలేఖల్లో ఈ శ్లోకం ప్రతి సరిదిద్దటం జరిగింది.

అంతర్జాలంలో ఈశ్లోకం చాలాచోట్ల తప్పులతో కనిపిస్తున్నమాట నిజమే.

సాక్షిపత్రిక వారి వ్యాసంలో ఈ శ్లోకంలో "రాఘవ మస్తకే చ" అనీ "ముక్తా తా" అనీ పొరపాటు ముద్రణ ఉంది.

సుజనరంజని పత్రిక వారి వ్యాసంలో కూడా ఈశ్లోకంలో "రాఘవ మస్తకేచ" అని ఉంది.

చాగంటి సత్సంగ్ వారి పేస్‌బుక్ పేజీలోనూ "రాఘవ మస్తకేచ" అని ఉంది.

తెలుగుపద్యం బ్లాగు పేజీలో కూడా ఇలాగే "రాఘవ మస్తకేచ" అని ఉంది.

ఇలా "రాఘవ మస్తకేచ" అని చాలా ప్రచురంగా కనిపిస్తోంది.

 

ఇంకా అనేక చోట్ల రకరకాల తప్పులతోనే కనిపిస్తోంది. ఒకచోట "ముక్తాః శుభదాః భవంతు" అనిఉంది  

 

వావిళ్లవారి పాఠం ఇచ్చాను కదా, దీనిలో "పద్మరాగాయితా" అని విసర్గరహితంగా ఉంది. కాని దాదాపు అందరూ "పద్మరాగాయితాః" అని అంటున్నారు. అంతర్జాలం నిండా ఈపాఠమే ఉంది. మరి వావిళ్ళవారు విసర్గను వదలటం పొరపాటున చేసారా అన్నది నా సందేహం. ఈవిషయంలో పెద్దలను సంప్రదించాలి.

ఇకపోతే, ఈశ్లోకానికి వివరణ ఇవ్వమని మిత్రులు శర్మగారు ఆదేశించారు. అవశ్యం అలా చేయవలసినదే.

ఈశ్లోకం అంతా ముక్తాః అని ఇందులో ఒక ముక్క ఉంది చూడండి, దాని చుట్టూ తిరుగుతుంది. మరి ముక్తాః అంటే ముత్యాలు. మౌక్తికం అంటే సంస్కృతంలో ముత్యం అని అర్ధం. ముక్త అన్నా ముత్యమే. శ్లోకంలో ముక్తా అని విసర్గ లేంకుడా ఉందనుకోకండి. విసర్గ ఉంది కాని సంధికార్యం జరిగి కనబడకుండా పోయింది ముక్తాః తాః అన్నది ముక్తాస్తా అయ్యిందన్నమాట. ఇవి మామూలు ముత్యాలు కావండోయ్. ముత్యాల తలంబ్రాలు. సీతారాముల పెండ్లిలోని ముత్యాల తలంబ్రాలు. ఆ తలంబ్రాల ఘట్టంలో కొట్టొచ్చినట్లు కనిపించిన ఒక సంగతి గురించి ఈశ్లోకం మనకు చెప్తోంది.

 

తలంబ్రాలు అన్న మాటలో‌ తల అన్నది తెలుస్తోంది. కదా జాగ్రతగా చూడండి, చివర్న ప్రాలు అన్నది మరొక మాట కనిపిస్తోంది కదా, ఆ ప్రాలు అంటే ఏమిటీ? ఏమిటంటే బియ్యం. మరి బియ్యం ఎలాగుంటాయీ తెల్లగా కదా. సరే మన యిళ్ళల్లో పెళ్ళిళ్ళైతే బియ్యంతో తలంబ్రాలు పోసుకుంటారు వధూవరులు.

 

కాని రాముడూ‌ సీతా అంటే మనలాంటి సామాన్యులా ఏమిటీ? రాములవారేమో దశరథుడనే‌ మహారాజు గారి కొడుకైతే సీతమ్మ యేమో జనకుల వారనే మరొక మహారాజు గారి కూతురు. ఒక యువరాజూ ఒక యువరాణీ‌ పెండ్లాడుతుంటే మనలాగా మామూలు బియ్యంతో తలంబ్రాలు పోసుకోవటమేం! ఇంచక్కా మంచి ముత్యాలతోనే తలంబ్రాలు పోసుకుంటారు. అవును కదా.

ఆ మంచి ముత్యాలేమో అందంగా తెల్లగా ఉంటాయి. అదీ నిజమే‌ కదా. కాని అక్కడట అవి సీతమ్మ దోసిటలో  ఉన్నప్పుడు  ఎఱ్ఱగా మంచి పద్మరాగాల్లాగా ఉన్నాయట. పద్మరాగాలు అంటే మాణిక్యాలు. అవి చాలా ఎఱ్ఱగా ఉంటాయి కదా. వీటిల్ని రూబీలు అంటార్లెండి ఇంగ్గీషులో.

 

అవునండీ, సీతమ్మవారి దోసిటలో అవి ఎఱ్ఱగా ఉండక తప్పదు కదా, ఆ తల్లి అరచేతులు చక్కగా ఎఱ్ఱగా ఉండటం వలన. శ్లోకంలో కమలామలాంజలిపుట అన్నారు. మామూలు కమలాలు అనగా తామరలు కావు కెందామరలు అంటే ఎఱ్ఱతామరలు. ఈ సమాసంలో ఉన్న అంజలి అంటే దోసిలి అని అర్ధం.

అమ్మ ఆ మంచిముత్యాలని తన ఎఱ్ఱని దోసిటిలో పట్టి రామయ్య శిరస్సు మీదకు వదలింది. అంటే తిన్నగా నెత్తికి చేయి తాకించి కాక కొంచెం పైనుండి పోసిందన్నమాట తలంబ్రాలు. అప్పుడవి చక్కగ కుందప్రసూనాల వలె అనగా మల్లెపూల వలె

స్వఛ్చమైన తెలుపుతో ప్రకాశించాయట.

 ఆ మంచిముత్యాలే రామయ్య నెత్తి మీద నుండి క్రిందికి జారుతున్నప్పుడు ఇంద్రనీలమణుల్లా ఉన్నాయట. ఇంద్రనీల మణుల్ని మనం నీలమణి అంటాం సాధారణంగా. ఇంగ్లీషులో సఫైర్ అంటారు లెండి. అలా ఎందుకైనవండీ అని అనవచ్చును మీరు. సమాధానం సుళువే‌ సుమా. రామయ్య నీలమేఘఛ్చాయ కలవాడు కదా. అందుకే ఆయన శిరస్సుమీద నుండి ఆయన వంటి మీదిగా క్రిందికి జారుతున్నప్పుడు అవే‌ మంచి ముత్యాలు తమాషాగా నీలమణుల్లాగా నల్లగా ఐపోయాయట ఆయన కాయకాంతి అంటే శరీరవర్ణం పొందటం వలన.

ఈశ్లోకంలో మంగళాశాసనం చేస్తూ అటువంటి అద్భుతమైన ఆ సీతారాముల పెండ్లివేడుకలోని ముత్యాల తలంబ్రాలు మీకు శుభాలను ప్రసాదించు కాక అంటున్నారు.

ఈశ్లోకంలో ఈసంగతులు చెప్పటానికి పద్మరాగాయితా, కుందప్రసూనాయితా, ఇంద్రనీలాయితా అంంటూ‌ ఆయితా అన్న శబ్దంతో చెప్పారు కదా, ఈ ఆయితా అంటే ఏమిటీ అంటే సంస్కృతంలో సిధ్ధంగా ఉండటం తయారుగా ఉండటం అన్నమాట. పద్మరాగాయితా అంటే‌ పద్మరాగాలుగా తయారైనవి అని అర్ధం. అంటే మారిపోయినవి అని మన అన్వయం చేసుకోవాలి.

 

పెండ్లిలో ముత్యాల తలంబ్రాలు ఎందుకూ అంటే మనం కారణం ఇప్పటికే చెప్పుకున్నాం మహారాజుల బిడ్దల పెండ్లి కదా అని. అంతే కాదు ఎంతో కొంత మొత్తంలో తలంబ్రాలలో ముత్యాలను కలపటం మంచిది. ముత్యం అనేది అందరికీ మంచిని చేసే గుణం కల రత్నవిశేషం. అందుచేత సామాన్యులమైనా మన యిండ్లల్లో పెండ్లివేడుకలోనూ తలంబ్రాలలో కొన్ని ముత్యాలు కలపటం మంచి ఆచారం.

ఈరోజుల్లో ఐతే నానా చెత్తనూ రంగురంగుల ప్లాస్టిక్ పూసలతో సహా తలంబ్రాలలో కలిపి వాటిని అపవిత్రం చేస్తున్నారు. అందులో చాలావరకూ రీసైకిల్ చేసిన ప్లాస్టిక్ అని చెప్పనవసరం లేదుగా. రీసైకిల్ అంటే ఆ ప్లాస్టిక్ పూర్వం ఏ తాగిపాడేసిన ప్లాస్టిక్ స్ట్రాలనుండో తినిపారేసిన టిఫిన్ సంచీలనుండో మరే కశ్మలం నుండో చెప్పలేం - అదంతా పెళ్ళికొడుకూ‌ పెళ్ళికూతురూ తలంబ్రాల్లో కలిపి నెత్తిన పోసుకోవట మేమిటీ దరిద్రం‌ కాకపోతే.

పవిత్రమైన మంచి ముత్యాలనే వాడండి తలంబ్రాల్లో కలిపేందుకు. ఆ ముత్యాలు రాములవారి పెండ్లి తలంబ్రాలు అనుకొని ఈశ్లోకాన్ని అనుసంధానం చేసుకోండి. ఆ ముత్యాలు శుభం కలిగించు కాక అని కోరుకోండి.

ఈశ్లోకం ఈపాటికి చక్కగా మీ అందరికీ బోధపడిందని అనుకుంటున్నాను. మరలా మరలా శ్లోకాన్ని మననంచేసుకొని ఆస్వాదించండి దానిలోని సారస్యాన్ని.

శుభం.

ముద్దుముద్దు కోపాల మురళీకృష్ణా

ముద్దుముద్దు కోపాల మురళీకృష్ణా రా

వద్దు వద్దనకురా బాలకృష్ణా

విందుచేయ చెవులకు వేణుగానము మే

మందరము నిను చేరితి మదిలించకు

అందమైన మురళిపాట యదే చాలురా గో

విందుడా మరి యేమీ కోరము నిన్ను

అచ్చరలు మింటనిలచి యాలకించ గొల్ల

మచ్చెకంటులు వినగ వచ్చుట తప్పా

ముచ్చటైన మరళిపాట మురిపెము తీర విన

నిచ్చుటే కాకేమీ నిన్నడుగము

మరియాద కాదనుచు మమ్ము కసరకు నీ

మరువుసొచ్చుటే పెద్ద మరియాదరా

మురళిని వాయించు హరి మోహనాంగుడా నిను

శరణము జొచ్చితి మింక శాంతించరా

పూలదండ లీయ వస్తివా గోపికా

పూలదండ లీయ వస్తివా గోపికా

మేలుమేలే నిన్ను మెచ్చుకొందును

పూలదండ లీయ వస్తివా గోపికా యీ

పూలన్నీ మీతోట పూవులేనా

పూలన్నీ మాతోట పూవులే కాక యీ

పూలన్నీ నాతలపై పూచినట్టివా

పూలదండ లీయ వస్తివా గోపికా యీ

మాలలన్నీ నీవే చేసినావా

మాలలన్నీ నేను కాక మాయమ్మ చేసెనా

మేలమాడు నందగోపబాల కైకోరా

పూలదండ లీయ వస్తివా గోపికా నీ

వేల పూలు కొప్పులో పెట్టలేదే

పూలన్నీ నిన్ను చేర పుట్టినట్టివే కొన్ని

పూలకు నే నన్యాయము నేలచేతురా

సరసుడవు కావటరా స్వామి

సరసుడవు కావటరా స్వామి నేడు

విరసుడవు కాకు మాకు వేణుగోపాల

నిను గానక ప్రొద్దుబుచ్చ నేరమురా నంద

తనయ గోపబాల యెందు దాగినావురా

వినుత సుగుణజాల రార వేగ వల్లవికాం

గనల తోడ నవ్వుచుండు ఘనుడ రారా

రామనము మేము నీతో రాసక్రీడలకు 

యీమనము నీకు వెన్న లెంతెంతైన

మామననము లిచ్చి నాము మారెంచకుండ

యేమని తలపోసి యలిగి యెందుంటివి

నందవ్రజము లేదుకదా నవనీత చోరుడ

అందగాడ నీవు లేక యశోదాత్మజ

సందడించు మురళితోడ చప్పున రారా

వందనాలు వందనాలు పరమాత్మా

కృష్ణగీతికలు ప్రారంభం.

శుభోదయం.

ఈరోజునుండి కొత్త శీర్షిక ఒకటి మొదలుపెడుతున్నాను. కృష్ణగీతికలు అన్నపేరుతో. దీని అర్ధం రామకీర్తనలకు మంగళం అని కాదు. అవీ ఇవీ కూడా నడుస్తూ ఉంటాయి.

రామకీర్తనలు ఈనెలకో పైనెలకో  1500 సంఖ్యకు చేరుకుంటాయి. కృష్ణగీతికలు కొత్తగా మొదలౌతున్నాయి కాబట్టి అంచనాలు లేవు. వీలుంటే ఒక వేయైనా వస్తాయనుకుంటాను. ఇది నా పేరాశ కావచ్చును.

మొదటి కృష్ణగీతిక ఈ క్రింది పల్లవితో వెలువడింది.

వెన్నెల వేళలో కన్నయ్యా నువ్విలా

పొన్నచెట్టెక్కి మధుర మురళి ఊదకు

రామకీర్తనలతో పోల్చితే కృష్ణగీతికలు కొంచెం భిన్నత్వాన్ని పాటించవచ్చు లక్షణంలోనూ సరళత్వంలోనూ. రామకీర్తనలు సంకీర్తనసంప్రదాయానికి అనుగుణంగా యతిప్రాసలతో కొంచెం గంభీరమైన భాషతో ఉంటున్నాయి కదా. కృష్ణగీతికల భాష మరింత వ్యవహారశైలిలో ఉండవచ్చు, యతిప్రాసలు ఐఛ్ఛికంగా పాటించబడవచ్చును - ఈవిషయంలో కొంతదూరం సాగితే కాని మరింత స్పష్టత రాదని అనుకుంటున్నాను.

ఒక ముఖ్యవిషయం. కొన్ని కృష్ణగీతికలు రామకీర్తనలుగా కూడా లెక్కించబడే అవకాశం ఉంది.

శ్యామలీయం పాఠకు లందరకూ దీపావళీపర్వదినం సందర్భంగా అనేక శుభాకాంక్షలు.

వెన్నెల వేళల్లో కన్నయ్యా నువ్విలా

వెన్నెల వేళల్లో కన్నయ్యా నువ్విలా

పొన్నచెట్టెక్కి మధుర మురళి యూదకు

నిలిచేనా చెప్పవయ్య నేలమీద మాకాళ్ళు

పిలిచే నీమురళిపాట వినబడితే చెవులకు

ఇలను పతులు సుతు లత్తల నెవ్వరిని గణించక

లలనల నిదె తొందరించురా నీమురళి మహిమ

రామచంద్రుడు పుట్టిన భూమిలో పుట్టాము

రామపత్ని ఆదర్శమురా మాకెప్పుడును

మేము మాయిళ్ళను వదలి యేమని వచ్చేము

రామంటే నీమురళీ రవము రప్పించురా

ఈమురళీ మృదురవమే యెసగ ప్రణవనాదమై

మేమనగ జీవులము నీవేమో దేవుడైతే

నీమనోహరగానమే నిండనీ నలుదెసల

ఆమాట దబ్బర యైతే ఆపరా మురళిని

నారాయణ నీకొఱకే నరుడ నైనాను

నారాయణ నీకొఱకే నరుడ నైనాను

కూరిమితో నిన్ను పొగడుకొనుచు నున్నాను

తల్లిలేక తండ్రిలేక తనవారెవ్వరును లేక

యెల్ల వారలకు నీవే తల్లివి తండ్రివి యగుచు

చల్లగ పరిపాలించెడు నల్లనయ్య నినుపొగడ

తెల్లముగ నేనుంటిని తేజరిల్లుమా

ఎన్ని మార్లు వచ్చితినో యిలకు నిన్ను పొగడగ

ఎన్ని మార్లిక వత్తునో యెఱుగుదు వీ వొకడవే

ఎన్ని నీవెత్తిన రామకృష్ణాద్యవతారముల

సన్నుతించ వచ్చితిని చాలప్రేమతో

ఆలపింతును నీకీర్తి నదియొక ముచ్చట నాకు

ఆలకింతువు నాపాట నదియొక ముచ్చట నీకు

కాలము గడచిన కొలది గడుసుదేరె నాపాట

ఆలకించు నీముచ్చట యతిశయించగా

హరిని భజించవె

హరిని భజించవె హరిని భజించవె హరిని భజించవె మనసా

స్మరుని భజించక నరుల భజించక హరిని భజించవె మనసా

నరులను కొలిచి చెడినది చాలిక హరిని భజించవె మనసా

స్మరునకు దాస్యము చేయుట చాలిక హరిని భజించవె మనసా

సురలను కొలిచి సిరులను వేడక హరిని భజించవె మనసా

సిరులిడి పరమును కొనలేవు కదా హరిని భజించవె మనసా

స్మరుడన ప్రాయము చెడిన విడచునే హరిని భజించవె మనసా

నరునకు ప్రాయము నాలుగునాళ్ళే హరిని భజించవె మనసా

హరేరామ యని హరేకృష్ణ యని హరిని భజించవె మనసా

హరిని భజించుట యందే సౌఖ్యము హరిని భజించవె మనసా

హరిభక్తులకు మోక్షము సిధ్దము హరిని భజించవె మనసా

మరి వేరెవరును మోక్షము నీయరె హరిని భజించవె మనసా

పరమాత్ముడని జగదీశ్వరుడని హరిని భజించవె మనసా

స్మరణాన్ముక్తి కదా కలియుగమున హరిని భజించవె మనసా

అనుమానము నీ కక్కరలేదే

అనుమానము నీ కక్కరలేదే

మనసా రాముడు మనవాడే

సుజనుల నేలే సొంపు గలాడు

కుజనుల నణచే గోవిందుడు

విజయశీలుడు వీరవరేణ్యుడు

నిజముగ రాముడు నీవాడే

త్రిజగద్వంద్యుడు దేవదేవుడు

భజితసురేంద్రుడు పరమాత్ముడు

నిజభక్తజన నిత్యపోషకుడు

నిజముగ రాముడు నీవాడే

పరమమధురమును భవతారకము

నరయగ రామా యను నామము

స్మరియించగదే మరిమరి మనసా

తరియించగదే తప్పకను

నీనామ మొక్కటే నేర్చినది నాజిహ్వ

నీనామ మొక్కటే నేర్చినది నాజిహ్వ

జానకీనాథ నా జన్మలక్షణ మిది

చదువు లెన్నో చదివి సాధించినది లేక 

వదలిన తనువులే బహుళంబు కాగ

తుదకు నీనామమే తోచగా దిక్కనుచు

నుదయించితిని జిహ్వనుంచి దానిని యిపుడు

బహుసుఖంబుల గోరి బహుజన్మముల నేను

బహుదైవముల గొలిచి పాతకుడ నైతి

నిహమునే నిరసించి యికనీవె దిక్కనుచు

మహనీయమూర్తి నీ మఱువు జొచ్చితి నిపుడు

ఏనామమును శివుం డెప్పడును జపియించు

నానామమును తెలియ లేనైతినే యనుచు

లోనెంచి తారకనామమే దిక్కనుచు

జ్ఞానినై నిన్ను నే శరణుజొచ్చిచి నిపుడు

తెలియరాదు నీమహిమ దేవదేవ

తెలియరాదు నీమహిమ దేవదేవ అది

నలువకే తెలియరాదు నాకేమి తెలియును

శ్రీరామా నీవేమో శ్రీహరివే కదటయ్య

క్షీరాంభోనిధికన్యక సీతామహాలక్ష్మి

ఈరీతిగ సొదను జొచ్చుటేమి తల్లి యనుచు

ఊరకే తికమకబడె నారోజున బ్రహ్మ

గోవుల గోవత్సంబుల గోపాలకు లందరను

దేవఖాతమున దాచ నీవిధం బెఱుగగ

గోవులు గోవత్సంబులు గోపబాలురుగ నొప్పి

నీవు మెలగుచుండ గాంచి నివ్వెరపడె నజుడు

ఒకటి కాదు నాల్గు ముఖము లుండినట్టి బ్రహ్మయే

సకలేశ్వర నిన్నెఱుంగ జాలడనగ దేవా

యిక నేనా నీదు మహిమ నించుకేని గ్రహించుట

చకితుడ నరమాత్రుడ నిను శరణుజొచ్చు చుంటి

ఆకసపు వన్నె వా డఱుదైన విలుకాడు

ఆకసపు వన్నె వా డఱుదైన విలుకాడు

రాకాసుల నణచువాడు రామచంద్రుడు

శోకములు బాపువాడు సుఖములు చేకూర్చువాడు

ప్రాకటముగ సత్యధర్మపరాయణుడు

లోకముల నేలువాడు లోకేశులు పొగడువాడు

శ్రీకరుడు సకలలోక క్షేమంకరుడు 

శక్తి నొసగుచుండు వాడు సుజనులకు నిత్యమును

ముక్తి నొసగుచుండు వాడు ముముక్షువులకు

భక్తులకు నిత్యరక్ష ప్రసాదించుచుండు వాడు

యుక్తమైన వరములెల్ల నొసగు వాడు

 

యోగివరులు పొగడువాడు సాగి సురలు మ్రొక్కువాడు

భోగిరాజశయానుడు పురుషోత్తముడు

నాగురుడును దైవమగుచు నన్నేలుచు నుండువాడు

దాగియుండు వాడు నా హృదంతరంబున

శీతకన్ను వేయ కయ్య సీతాపతీ

శీతకన్ను వేయ కయ్య సీతాపతీ  ప్ర

ఖ్యాతికల దయాశాలి సీతాపతీ

 

కోతిబుధ్ధి నాదనుచు సీతాపతీ‌ నన్ను

కాతరించి తిట్టవద్దు సీతాపతీ

కోతులతో పొందు నీకు సీతాపతీ చాల

ప్రీతికదా మన్నించుము సీతాపతీ

 

పాతకుడని నిందించకు సీతాపతీ నేను

కాతరుడను నీవాడను సీతాపతీ 

చేతులెత్తి మ్రొక్కుదునో‌ సీతాపతీ నీకు

రీతి కాదు కాఠిన్యము సీతాపతీ

 

నాతండ్రివి నీవుకదా సీతాపతీ సర్వ

భూతకోటి నాథుడవే సీతాపతీ

ప్రీతితోడ సేవింతును సీతాపతీ సం

ప్రీతుడవై నన్నేలుము సీతాపతీ

రామనామ మనే దివ్యరత్నదీప మున్నది

రామనామ మనే దివ్యరత్నదీప మున్నది ఈ

నామదీపప్రభలు నన్ను నడిపించుచున్నవి

దారితోచనీయకుండ దట్టమైన చీకటివలె

పేరుకున్న యజ్ఞానము భీతిగొలుపగా

ఓరీ నీకేల భయము దారిచూపుదు ననుచు

యూరడించి నాకు కలిగి యున్నది యీ దీపము

చిరుప్రమిదలవంటి వాయె చిన్నపెద్ద విద్యలు

కరముల నవిబూని నేను కాననైతి దారి

పరమదివ్యప్రభలనీను ప్రభునామరత్నము

సరియైన దారిచూపె చక్కగ నీ దీపము

రామనామరత్నప్రభల ప్రకాశమున కోర్వక

కామక్రోధాది దుష్టమృగములు దారి తొలగ

నా మనోరథమునెఱిగి నడుపుచు తిన్నగా

స్వామి యింటి దారిచూపె సరసమైన దీపము

నేరములే చేసితిమి నారాయణా

నేరములే చేసితిమి నారాయణా మేము

శ్రీరామా యనమైతిమి నారాయణా

క్రూరకర్మములు చేసి నారాయణా మేము

దారుణమగు నరకములే నారాయణా

ఆరూఢిగ పొందుదుమో నారాయణా అచట

ఘోరశిక్ష లుండునంట నారాయణా

ఘోరసంసార జలధి నారాయణా దీని

నేరీతిగ నీదుదుమో నారాయణా

దారి తెన్ను కానరాదు నారాయణా నీవు

తీరమునకు చేర్చుదువట నారాయణా

తీరము చేర్చునట్టి నారాయణా యింక

నేరముల నెంచవద్దు నారాయణా

తారకరాముడవు నీవు నారాయణా విడువ

నేరమింక నీనామము నారాయణా

మీ రేమి యిత్తురో మిక్కిలి విలువైన

మీ రేమి యిత్తురో మిక్కిలి విలువైన

వే రామచంద్రుల కీయవలె

 

మిక్కిలి విలువైన మేదినీకన్యక

చక్కని సీతను జనకు డిచ్చె 

నెక్కటి వీరుడీ ఇనకులతిలకుడె

చక్కటి వరడనుచు నిక్కుచును

మిక్కిలి విలువైన మిత్రత నిచ్చెను 

సొక్కుచు కపిరాజు సుగ్రీవుడు

చిక్కని స్నేహము చేతనిర్వురకు

చక్కని లాభమే సమకూరె

మిక్కిలి విలువైన చక్కని భక్తిని

నిక్కువముగ హనుమ నెఱపెను

రక్కసులను గెలువ రామున కండగ

చక్కగ నిల్చు యశంబు గొనె

రామయోగులము మేము శ్రీరామదాసులము మేము

రామయోగులము మేము శ్రీ

రామదాసులము మేము

 

హరేరామ యని యందుము

హరేకృష్ణ యని యందుము

హరియె రాముడు కృష్ణుడు

హరియే నరసింహుడు

 

హరికి దక్క నన్యులకు 

పొరబడియు మ్రొక్కము

పరమపద సంప్రాప్తికి

హరికి మ్రొక్కుచుందుము

రామస్మరణే మాయోగము

రామనామమె మామంత్రము

రామునకె మేమంకితము

రాముడే మాదైవతము

రామనామ సహస్రపారాయణం

రామా రామా రామా రామా  రామా సీతారామా శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా హరి నారాయణ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా పురాణపురుషా శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా బ్రహ్మాద్యర్చిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా ధరణీపూజిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా సురగణవందిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా దశరథనందన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా కౌసల్యాసుత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా మేఘశ్యామా శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా  సుగుణవిభూషిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా  సుమధురభాషణ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా మంగళవిగ్రహ శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా గాధేయప్రియ శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా కోదండధరా శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా  గౌతమపూజిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా మునిమఖరక్షక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా తాటకసంహర శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా హరగుణివిదళన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా భూమిసుతావర శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా జగదోధ్ధారక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా అయోధ్యరామా శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా వనమాలాధర‌ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా భరతసుపూజిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా ఖరదూషణహర శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా మారీచాంతక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా జటాయుమోక్షద శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా శబరీసేవిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా కబంధనాశక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా హనుమత్సేవిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా సుగ్రీవార్చిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా వాలిప్రమథన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా వారిధిబంధన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా విభీషణార్చిత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా దివ్యపరాక్రమ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా సత్యపరాక్రమ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా రావణసంహర శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా బ్రహ్మాదివినుత శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా సురగణతోషణ శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా త్రిజగన్మంగళ శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా పట్టాభిరామ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా జగదానందక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా జగదాధారా శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా దీనజనావన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా భక్తజనప్రియ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా కారుణ్యాలయ శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా పాపవినాశన శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా బ్రహ్మాండాధిప శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా త్రిజగద్వందిత శరణం  
రామా రామా రామా రామా  రామా భవవిఛ్ఛేదక శరణం
రామా రామా రామా రామా  రామా మోక్షప్రదాయక శరణం

ఇది ఒక రగడ. దీనిని హరిగతి రగడ అంటారు. ఈ స్తోత్రంలో ప్రతి పాదంలోనూ ఐదు మార్లు రామనామం వస్తున్నది. యాభై పాదాలకు 250 మార్లు రామనామం చేసినట్లు అవుతున్నది. పల్లవిగా ఉన్న "రామా రామా రామా రామా  రామా సీతారామా శరణం " అన్నది ప్రతి శరణం పాదంతోనూ కలిపి చదవాలి.  ఇలా చేస్తే  ద్విగుణితమై 500  మార్లు రామనామం చేసినట్లు అవుతున్నది. ఈవిధంగా స్తోత్రాన్ని రెండు సార్లు పారాయణం చేసినట్లైతే 1000 సార్లు రామనామం చేసినట్లు అవుతుంది.

లఘుపారాయణం చేసేందుకు ఒక విధానం ఉంది. పాదాలలో మొదట వచ్చే "రామా రామా రామా రామా"  అన్న నాలుగు మాటలు వదలి చదవటం. ఇలా చేస్తే ఇది మధురగతి రగడ అవుతుంది, యతి నియమం లేకుండా. సమయాభావం ఉన్నపుడు ఇలా చేయవచ్చును. అంతా సంస్కృతమే కాబట్టి యతినియమం అవసరం కాదు.

రామనామం భవ్యనామం

రామనామం భవ్యనామం రామనామం దివ్యనామం

రామనామం విష్ణునామం రామనామం జ్ఞానదీపం

రామనామం విమలనామం రామనామం విభునినామం

రామనామం సులభనామం రామనామం సుఖదనామం

రామనామం జయదనామం రామనామం యశదనామం

రామనామం అఘవినాశం రామనామం భవవినాశం

రామనామం శక్రవినుతం రామనామం భర్గవినుతం

రామనామం భక్తవినుతం రామనామం లోకవినుతం

రామనామం సర్వఫలదం రామనామం మోక్షఫలదం

మదిలో శ్రీరఘురాముని నామము మానక తలచండీ

మదిలో శ్రీరఘురాముని నామము మానక తలచండీ

అదియే భవతరణైకోపాయం బన్నది తెలియండీ 

పాపాటవులను రామనామము భస్మము చేయును నమ్మండీ

కోపాంధులకు రామనామము కూర్చును శాంతము నమ్మండీ

ఆపదలందున రామనామమే ఆదుకొనును మిము నమ్మండీ

తాపసులీ శ్రీరామనామమును తలదాల్చెదరని నమ్మండీ

 

హరబ్రహ్మాదులు కొలిచే రాముని యన్ని విధములుగ నమ్మండీ

మరి వేరేదైవములను కొలుచుట మంచిది కాదని తెలియండి

పరమమంత్రము రామనామ మను భావన విడువక యుండండీ

నిరంతరంబుగ రామనామమును నిర్భయముగ జపియించండీ

 

రాముని నమ్మిన వారికి కష్టము రానే రాదని యెఱుగండీ

మీమీ యోగక్షేమము లన్నీ రాముడు చూచును నమ్మండీ

 

శ్రీమన్నారాయణుడే రాముడు చిత్తము నందిది తెలియండీ

రాముడు కరుణాధాముడు త్రిజగద్రక్షకు డన్నది తెలియండీ

శ్రీరాముని మనసార కొలువరే

శ్రీరాముని మనసార కొలువరే చిత్తశాంతిని పొందరే

నీరసమైన శాస్త్రగ్రంథముల నిత్యము రుబ్బుట మానరే

ఆరూఢిగ శ్రీరామచంద్రుడే ఆశ్రీహరి గ్రహియింపరే

నారాయణుడే శ్రీరాముడని నమ్మి భజించిన మోక్షమే

నోరారా శ్రీరాముని నామము నుడువుచు సంతోషించరే

శ్రీరఘునాథుని నామభజనచే చింతలుడిగి ముదమందరే

భవతారకము రామనామమని బాగుగ నమ్మి తరించరే

రవికులపతి శుభనామ మొక్కటే ప్రాణప్రదమని యెంచరే

కువలయమున శ్రీరాముని నిత్యము కొలిచెడి వారతిధన్యులు

వివిధదేవతల గొలిచెడువారు వీరివలెను తరియించరు

శాస్త్రాధ్యయనము చిత్తశుధ్ధికి సాధనమై తగియుండును

శాస్త్రజడులు శాస్త్రంబుల కావలి సర్వేశ్వరుని కానరు

శాస్త్రజ్ఞుల పరిశోధనలకు హరి సర్వేశ్వరుడు చిక్కడు

శాస్త్రగ్రంథము లెంత రుబ్బినా జ్ఞానము లేశము కల్గదు

హరివిజ్ఞానము శాస్త్రజ్ఞానము లన్నిటి కంటెను గొప్పది

హరేరామ యని హరేకృష్ణ యని యానందముగా ననరే

హరి మీభవబంధము లూడ్చగ శ్రీహరిపదమే మీకబ్బును

హరేరామ యని హరేకృష్ణ యని యానందముగా ననరే

దేవదేవ రఘురామా

 

దేవదేవ రఘురామా నిన్నే త్రికరణశుధ్ధిగ నమ్మితిని

నీవే శరణము సీతారామా నీవే శరణము శ్రీరామా

అనిశము దేవగణములకు ప్రీతిగ నభయం బొసగెడు శ్రీరామా

వినయాన్వితులకు విభవము గూర్చెడు వీరవరణ్యా శ్రీరామా

జననాథోత్తమ ఘనతాపహరా  యినకులతిలకా శ్రీరామా

మునిగణసన్నుత సురగణసన్నుత మోక్షప్రదాయక శ్రీరామా

నిరుపమసుగుణసుశోభనశీలా నీరజనయనా శ్రీరామా

పరమదయాకర పరమశుభంకర పరమాత్మా హరి శ్రీరామా

సురవిరోధిగణశోషణభీషణ పరమపరాక్రమ శ్రీరామా

పరమేశ్వరచతురాస్యపురందరప్రస్తుతవిక్రమ శ్రీరామా

ఆదిదేవ సకలాగమసన్నుత అంబుజనాభా శ్రీరామా

నీదగు దివ్వప్రభావము నెన్నగ నేనసమర్ధుడ శ్రీరామా

పాదదాసుడను భక్తుడ నను పరిపాలించవయా శ్రీరామా

కాదనకుండగ మోక్షమునిచ్చి కరుణజూపుమా శ్రీరామా

వీడు వ్యర్ధుండనుచు వెక్కిరించెడు వారు

వీడు వ్యర్ధుండనుచు వెక్కిరించెడు వార

లాడు మాటల బట్టి యాగ్రహింపకు రామ

పదిమంది మధ్యలో పలుకాడినది లేదు

పదిమంది బాగుకై పాటుపడినది లేదు

పదిమందితో కలిసి పనిచేసినది లేదు

పదిమందితో నడచి బాగుపడినది లేదు

పదుగురిని తప్పులు పట్టి మిడిసితి గాని

పదుగురిని మించగా పరువులెత్తితి గాని

పదుగురిని  కికురించి భంగపడితిని గాని

పదుగురిని గమనించి బ్రతికినది లేదు

ఊరకే గొప్పగా నూరెల్ల గమనింప

శ్రీరామభక్తి యను చిన్న ముసుగును దాల్చి

ధారుణిని తిరుగునీ దాంభికుం డెప్పుడును

గౌరవింపగ మంచి కనరాదు వీనిలో

హరి నీవే గతి హరి నీవే గతి హరి నీవే గతి యందరకు

హరి నీవే గతి హరి నీవే గతి హరి నీవే గతి యందరకు 

పరమాత్మా హరి నరసింహా రఘువరరామా నీవే శరణు

పాపాత్ములకును పుణ్యచరితులకు పరమపావనులు పతితులకు

శాపోపహతులు సుఖయుక్తులకును సంపన్నులకును బీదలకు

ఆపన్నులకును జిజ్ఞాసువులకు నర్ధార్ధులకును జ్ఞానులకు

కోపాలసులకు శాంతమూర్తులకు శ్రీపతి నీవే శరణమయా

సురలకు సిధ్ధులు గరుడోరగ కిన్నరులకు విద్యాధరులకును

నరచారణకింపురుషులు పితరులు సురవైరులు గంధర్వులకు

తరుణులు పురుషులు వృధ్ధులు బాలురు దండ్యులు గౌరవనీయులకు

అరయగ పదునాలుగు లోకములను హరి నీవొకడవె శరణమయా 

స్థావరములకును జంగమములకును స్వామీ పోషకు డవు నీవే

నీవే స్థితిలయ కారకుడవు హరి నిన్నెఱుగుట మా వశమగునా

భావించగ నేరరుగా దేవా బ్రహ్మాదులును నీ‌మహిమ

కావున శరణము వేడెద భవచక్రంబును శ్రీహరి త్రుంచవయా

శోకమోహంబు లవి నాకెక్కడివి రామ

శోకమోహంబు లవి నాకెక్కడివి రామ

నీకు బంటుగ నేను నెగడుచుండగను

సకల లోకాధార సకల ధర్మాధార

సకల జీవాధార సర్వేశ్వర

సకల క్రియలును నీదు సంకల్పములె కాన

నొక వికారము లేక యుందును నేను 

సురనాథసంస్తుత్య హరదేవసంస్తుత్య

నరనాథసంస్తుత్య నారాయణ

ధర మీద నా యునికి అరయ నీ యాన యని

హరి యెంచుకొను వాడ నంతియే కాని

మానక నీనామ మంత్రమే పలుకుచు

పూని నిన్నెప్పుడును పొగడుచుందు

నేను నీ చాయనై నిలచియుందును కాని

లేనిపోనివి తలపు లెందుకు నాకు

రామ రామ రామ రామ రామ రఘురామ

రామ రామ రామ రామ రామ రఘురామ

రామ రామ రామ రామ రామ సీతారామ

రామ రామ కౌసల్యా రమణీసుత జయజయ

రామ రామ దశరథ రాజనందన జయజయ

రామ రామ మునియాగ రక్షక హరి జయజయ

రామ రామ శివధనుర్భంగకారక జయజయ

రామ రామ స్థిర సత్యవ్రతదీక్షిత జయజయ

రామ రామ వనవాసవ్రతదీక్షిత.జయజయ

రామ రామ దండకారణ్యపావన జయజయ

రామ రామ దుష్టపౌలస్త్యనాశక జయజయ

రామ రామ సురలోకరక్షక హరి జయజయ

రామ రామ మునిలోకరక్షక హరి జయజయ

రామ రామ భక్తలోకరక్షక హరి జయజయ

రామ రామ సర్వలోక రక్షక హరి జయజయ

నేనెంత చక్కగా నినుపొగడ నేర్తునో

నేనెంత చక్కగా నినుపొగడ నేర్తునో

జానకీనాథ నా శక్తి స్వల్ప

ఆవిరించి యున్నాడే యత డెంతటి వాడు

వేవిధముల నిన్నెప్పుడు పెద్దగ పొగడు

దేవా నాకొక తలయును తెలియ వానివి నాల్గు

భావింప నాత డేమో భాషాపతియు

ఆదిశేషు డున్నాడే యత డెంతటి వాడు

మోదముతో నిచ్చలునిను పొగడుచున్నాడు

నాదొక్కటి నాల్కయైన నాగేంద్రునకు వేయి

కాదు కాదు రెండువేలు కదా నాల్కలు

హరుని మహాదేవుని గను మత డెంతటి వాడు

హరి నిన్ను లోనెప్పుడు ధ్యానించునే

హరుడు నీవు వేరే కాదని యందురు పెద్దలు

హరుని వలె నిన్ను పొగడ నన్యుల వశమె

నమ్మీనమ్మక నడచుకొన్నచో

నమ్మీనమ్మక నడచుకొన్నచో 

నమ్మిన ఫలితము లేదు గట్టిగ నమ్మని దోసము పోదు

చేసీచేయక చేసినపూజల 

చేసిన ఫలితము లేదు శ్రధ్ధగ చేయని దోసము పోదు

రోసీరోయక లోభమోహముల

రోసిన ఫలితము లేదు నిజముగ రోయని దోసము పోదు

పలికీపలుకక భగవన్నామము

పలికిన ఫలితము లేదు మనసా పలుకని దోసము పోదు

కొలిచీకొలువక కులదైవంబును

కొలిచిన ఫలితము లేదు నిరతము కొలువని దోసము పోదు

తగిలీతగులక తగిలిన గానియు

తగునని యగ్ని దహించు నటులే తారకనామము నిన్ను

తగులీతగులక తగులుకొన్న నది

తగునని ముక్తి నొసంగు నదియే తారకరాముని గుణము

దేవదేవ రామచంద్ర తెలిసికొంటిని

దేవదేవ రామచంద్ర తెలిసికొంటిని

భావనలో నీదైన పరమసత్యము

తీయతీయని దైన నీ దివ్యనామమే ఈ

మాయతెరల పాలిటి మంచిఖడ్గము

మాయతెరలు తొలగగా మహితసత్యమే

హాయిగా నిలిచెలే యంతరంగాన

పరమమంగళకరము నీ భవ్యచరితమే దు

ర్భరభవరుజకు మంచి రాజవైద్యము

విరిగి భవరుజ దేవా వేడుకతోడ

పరమాత్మ యెఱిగితినా స్వస్వరూపము

నీవు చేసిన మాయచే నిఖిలసృష్టిలో నీ

నీవు నేనను భావన నెగడుచున్నది

నీవు రాముడవు నేను జీవుడ గాని

దేవ నారూపు నీదు తేజోంశమే

 

హరిని నమ్మితిని నేను

హరిని నమ్మితిని నేను హరిని నమ్మితిని కదా

పరులముందు సాగిలపడు పనియే లేదు

 

ఎవరెవెరిని నమ్మువార లేమేమి పొందుదురో

ఎవరెవ రేమేమి పొంది యెంత సుఖపడుదురో

వివరములవి నాకేలను విశ్రుతుడగు శ్రీహరిని

భవబంధవినాశకుని బాగుగ నమ్మితిని నేను

అవియివి యాశించి నేను హరి నాశ్రయించ లేదు

ఎవరో బోధించుటచే నితని నమ్ముకొన లేదు

ప్రవిమలాత్ములగువారికి లక్షణమీ హరిభక్తి

భువి నందరు తెలియుడయ్య పుట్టు హరిభక్తుడను

 

హరిసేవయె సుఖకరం బన్యుల సేవింపను

హరి యిచ్చును కామితంబు లర్ధింప నన్యులను

హరి యిచ్చును బ్రహ్మానంద మదే నాకు చాలును

హరియిచ్చును మోక్షధనం బదే నేను కోరెదను