శ్రీరామభక్తులను చేరని జన్మ మేలా

వసంతతిలకము.

శ్రీరామభక్తులను చేరని జన్మ మేలా

శ్రీరామనామమును చేయని జన్మ మేలా

శ్రీరామచంద్రవిభు చిన్మయు నాత్మబంధున్

కారుణ్యమూర్తి  నెద గాంచని జన్మ మేలా

 

జన్మ మెత్తిన తరువాత శ్రీరామచంద్రుని భక్తులలో చేరవలసినదే. లేదా అది వృథా అవుతున్నది. నిత్యమూ శ్రీరామనామమును చేయవలసినదే లేదా ఆజన్మము వృధా అవుతున్నది. చిన్మయుడైన ఆ శ్రీరామచంద్రమూర్తి మనకు విభుడు, ఆత్మబంధువు. ఆయనను హృదయంలో ప్రతిష్ఠించుకొని దర్శించలేని జన్మం వృథాయే.

లక్షణచర్చ.
ఈ వసంతతిలకం (త-భ- జ-జ-గగ) వృత్తానికి వాడుకే తక్కువ తెలుగు కవిత్వంలో. దీనికి యతిమైత్రిస్థానంగా తెలుగుకవులు 8వ అక్షరం గ్రహించారు. కాని 9వ అక్షరం యతిమైత్రిస్థానంగా మరింత పసందుగా ఉంటుందని కొందరికి అనిపిస్తుంది .కాని ఎనిమిదవ అక్షరంపైన యతిమైత్రి చేయటమే సబబు. ఎందుకో వివరిస్తాను.

 

త-భ- జ-జ-గగ = 5+4+4+4+4 = 21 మాత్రలు ఊనిక కోసం మొదటి మాత్ర. దాన్ని విడిగా ఉంచి లెక్కించితే 1+20 మాత్రలు. సమద్విఖండనంగా 1+10+10 మాత్రలు అవుతున్నాయి. ఇప్పుడు 1+10=11 మాత్రల తరువాత యతిమైత్రి చేయటం సముచితంగా ఉంటుంది.  కాని 11 మాత్రల తరువాత ఎలా కుదురుతుందీ 11వ 12వ మాత్రలు ఒక గురువుగా జమిలి ఐపోతే? ఇప్పుడు 12 మాత్రల తరువాత యతిమైత్రిస్థానం అనవలసి ఉంది.  అంటే పాదం UUI - UII IUI - IUI - UU అనే గురులఘుక్రమంలో పూర్వభాగం UUI - UII - IU ఉత్తరభాగం I - IUI - UU అవుతున్నది. 

 

కాని పూర్వకవుల పధ్ధతి ప్రకారం పూర్వభాగం UUI - UII - I ఉత్తరభాగం UI - IUI - UU అవుతున్నది. ఇది అక్షరక్రమంగా పాదద్విఖండనం అవుతున్న విధానం - దీనిలో పూర్వభాగంలో 10 మాత్రలూ ఉత్తరభాగంలో 11 మాత్రలూ వస్తున్నాయి. 

ఐతే ఏవిధానం ప్రశస్తం అన్న మీమాంస వస్తుంది. దీన్ని విచారించటానికి మరొక మంచి మార్గం ఉంది. ఈ వసంతతిలకాన్ని మరొకలాగు కూడ చూడవచ్చును. UUI - UII - IUI - IUI - UU అనే గురులఘుక్రమం UUI - UII - IU - IIUI -  UU అనే గురులఘుక్రమంగా చూస్తే ఇక్కడ 5+4+3+5+4 మాత్రల విభజన కనిపిస్తోంది. అంటే ఇది నిజానికి మూడు ఖండాలు అన్నమాట.  UUI - UII,  IU  IIUI - UU అని. ఇప్పుడు యతిమైత్రిస్థానం ఈమధ్యన ఉన్న త్రిమాత్రాఖండానికి యీవల ఐనా ఉంచాలి లేదా ఆవల ఐనా ఉంచాలి. అంతేకాని మధ్యఖండంలోని ఏఅక్షరం పైన ఉంచినా బాగుండక పోవచ్చునేమో. 

 

మధ్యఖండానికి ముందే ఉంచితే పూర్వార్ధం మరీ పొట్టి అవుతున్నది. అందుచేత ఆవలనే ఉంచటం శ్రేష్ఠం అనక తప్పదు. ఇలాగైతే యతిమైత్రి 9వ అక్షరం పైన ఐతే సరిగ్గా ఉంటుంది. 

 

కాని ఇదంతా ఆలోచించి కూడా పూర్వకవులు ఎనిమిదవ అక్షరాన్ని యతిమైత్రిస్థానంగా గ్రహించటానికి కారణం అక్కడ ఒక గురువు ఉండటం అని భావిస్తున్నాను. ఇలాచేయటం వలన పూర్వభాగం సరిగా రెండు పంచమాత్రాగణాలుగా వచ్చిందని గమనించవచ్చును. తెలుగుపద్యంగా నడపటానికి పంచమాత్రాగణాలు మంచి అందంగా ఉంటాయి. ఆ సంగతి ఇక్కడ కీలకాంశం! ఇప్పుడు నడకను మరొకసారి పరికిస్తే అది UUI - UIII - UII - UI - UU ( 5+5,  4+3+4) అన్నట్లుగా తేటపడుతుంది. ఇక్కడ ఉత్తరభాగంలో భగణం పిదప చిన్న విరుపు వస్తున్నది గమనించండి.

గజగతిలో రామస్తుతి.

గజగతి.        ఇనకులోత్తమ సదా        వినుతిసేసెద నినే        ననుకృపార్హుడనుగా        గనుము కోసలవిభో

గజగతి.

ఈ వృత్తానికి గణాలు న-భ-లగ అంటే గురులఘుక్రమం III UII IU పద్యపాదానికి కేవలం 8 అక్షరాలు  మాత్రమే కాబట్టి యతిమైత్రి స్థానం అంటూ ఏదీ ఉండదు. కానీ వృత్తం అన్నాక ప్రాసనియమం మాత్రం పాటించాలి.

 ఈవృత్తం నడకను చూస్తే గురులగుక్రమాన్ని మూడక్షరాల గణాల పధ్ధతిలో కాక IIIU IIIU  (నగ - నగ) అన్నట్లు  చూడాలి. అప్పుడిది పాదం మధ్యలోనికి సౌష్ఠవంగా విరగటం గమనిస్తాము. ఈ సౌష్ఠవం ఉందన్న దృష్టికలిగి వ్రాసినప్పుడు పద్యం మరింత అందంగా వస్తుంది.

ఈపద్యంలో కొన్ని చమత్కారాలకు వీలుంది. మొదటిది 5వ అక్షరం మీద యతిని పాటించటం. అదొక సొగసైతే ప్రాసయతిని వేసి వ్రాయటం మరింత సొగసుగా ఉంటుంది. అసక్తి కలవారు ప్రయత్నించండి. 

పద్యంలో ఉన్న స్థలం చిన్నది కాబట్టి ఇట్టిపొట్టి భావాల్ని అందంగా పలికించటం వరకూ ఇది బాగా ఉపకరిస్తుంది.

శ్రీరామ ప్రియావృత్తం

ప్రియ.            నను నీ యశం            బును రాఘవా            కొని యాడనీ            తనివారగన్

ప్రియ.

ఈ ప్రియావృత్తం ఒక ఇట్టిపొట్టి వృత్తం.  గణవిభజన స-వ. అంటే పాదానికి 5 అక్షరాలే అన్నమాట. అందుచేత యతిగొడవ లేదు. ప్రాసనియమం మాత్రం తప్పదు.

ఈ ప్రియావృత్తంలోని నాలుగు పాదాలనూ కలిపి ఒకే పాదంగా వ్రాస్తే అది గీతిక అనే వృత్తం అవుతుంది.  దానికి గణవిభజజన స-జ-జ-భ-ర-స-వ అవుతుంది. గీతిక పాదం నిడివి ఇరవై అక్షరాలు కదా, అందుకని యతినియమం వర్తిస్తుంది 13వ స్థానం వద్ద. ఈ గీతికను అప్పకవి ప్రభాకలిత వృత్తం అన్నాడు.

ఇలా చిట్టి పొట్టి పద్యాలు ముక్తకాలుగా బాగుంటాయి. కావ్య నిర్మితిలో కాదని బహుశః  పూర్వకవులు భావించేవారేమో. అందుచేత ఇలాంటివి కావ్యాల్లో అరుదుగా కనిపిస్తాయి.

ప్రమితాక్షరము.

ప్రమితాక్షరము.            కరుణాలవాల నిను కన్నులతో            నరయంగ రామ యెటు లబ్బునయా            యరుదైనభాగ్యమది యట్లగుటం            బరమాత్మ వచ్చెదవు స్వప్నములన్

ప్రమితాక్షరము.

ఈ ప్రమితాక్షరవృత్తానికి గణవిభజన స-జ-స-స. అంటే పాదానికి పన్నెం డక్షరాలు. గురులఘుక్రమం IIUIUIIIUIIU.  యతిస్థానం తొమ్మిదవ అక్షరం.

ఈ ప్రమితాక్షరంలో ఉన్న గణాలన్నీ చతుర్మాత్రాగణాలన్నది గమనార్హం. కాబట్టి నడక చతురస్ర గతిలో  IIU IUI IIU IIU అనే విరుపులతో ఉంటుందని పించవచ్చును. కాని దీని నడక IIUI UIII UIIU అని నాలుగేసి అక్షరాలకు ఒక విరుపుతో కనిపిస్తున్నది ఇక్కడ నేను చూపిన పద్యంలో.

కరుణాల	వాల నిను	కన్నులతో
నరయంగ	రామ యెటు	లబ్బునయా
యరుదైన	భాగ్య మది	యట్లగుటం
బరమాత్మ	వచ్చెదవు	స్వప్నములన్

విశ్వనాథవారు ప్రమితాక్షరాన్ని రామాయణకల్పవృక్షంలో వాడలేదు. ఇతరకవు లెవరన్నాఈ ప్రమితాక్షరాన్ని వాడిన వివరం తెలియదు..

రామప్రియంవద

ప్రియంవద.           మొదట చేయవలె మోక్షగామియై           మదిని రామునకు మందిరంబుగా               వదలిపెట్ట వలె బంధసంతతిన్           వదలరాదు హరిభక్తి మార్గమున్

ప్రియంవద.
ఈ ప్రియంవదావృత్తానికి గణవిభజన న-భ-జ-ర. గురులఘుక్రమం  IIIUIIIUIUIU. పాదానికి 12అక్షరాలు. యతిస్థానం 8వ అక్షరం. 

విశ్వనాథవారు ప్రియంవదావృత్తాన్ని ఉపయోగించినట్లు తెలుస్తున్నది.

ఎవరు చెప్పినదో తెలియదు కాని ఒక ఉదాహరణ పద్యం కనిపిస్తున్నది.

    దివిషదీశ్వరుఁడు తేపమౌనులున్
    గవురుగప్పుచుపొగల్ వెలార్పఁగా
    నవుదపస్సుల మహాగ్నిరేగఁగా
    నవురయచ్చరలనంపునంటఁగా


ఈ ప్రియంవద నడకను పరిశీలిద్దాం. ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమాన్ని త్రికగణాలతో III UII IUI UIU న-భ-జ-ర అని చెబుతున్నాం. మొత్తం‌ మాత్రలసంఖ్య పదహారు. వీటిని  IIIUIII  UIUIUఅని గురులఘుక్రమాన్ని యతిస్థానం వద్ద రెండు కాలఖండాలుగా చేసి చూస్తే బాగుంటుంది. పూర్వాపరభాగాల్లో ఎనిమిఎదేసి మాత్రలు వస్తాయి.  ఇంకా వివరంగా ఒక్కొక్క భాగాన్ని మూడు ఖండాలు చేసి III UI II UI UI U అని 3+3+2  మాత్రలుగా ప్రతిభాగాన్ని చెప్పుకోవచ్చును.

మొదట	చేయ	వలె	మోక్ష	గామి	యై
మదిని	రాము	నకు	మంది	రంబు	గా
వదలి	పెట్ట	వలె	బంద	సంత	తిన్
వదల	రాదు	హరి	భక్తి	మార్గ	మున్

ఇతర విధాలైన నడకలు సాధ్యపడవచ్చును. కాని పైన చెప్పుకున్నది దీనికి సహజమైన నడక అనుకుంటున్నాను.

శ్రీరఘురాముని కొక అంబురుహము.

అంబురుహము.         శ్రీరఘురాముని చిన్మయరూపము చిత్తమందు రహించగన్         శ్రీరఘురాముని తారకనామము జిహ్వపైన నటించగన్         నారకబాధలు తీరగ శ్రీరఘునాథుడే కరుణించగన్         శ్రీరఘురాముని చేరిన జీవుడు శీఘ్రమే తరియించురా

అంబురుహము.

ఈ అంబురుహవృత్తానికి గణవిభజన భ-భ-భ-భ-ర-స-వ. గురులఘుక్రమం UII UII UII UII UIU IIU IU. అంటే‌ పాదానికి ఇరవై అక్షరాలన్నమాట. 13వ అక్షరం యతిస్థానం.

అంబురుహవృత్తాన్ని తిక్కన్నగారు స్త్రీపర్వంలో వాడారు. ఆంధ్రవాల్మీకి వావిలికొలను సుబ్బారావుగారు తమ రామాయణంలో వాడారు. ఇంకా వేరే కవులెవరన్నా వాడారేమో.

నాకైతే ఈ వృత్తపు నడక కొంత వింతగా అనిపిస్తుంది యతిస్థానానికి ముందున్న నాలుగు భ-గణాలతోరణమూ ఒక రగడలాగా ధ్వనిస్తుంది. యతిస్థానం నుండి నడక మారిపోయి అదేదో ఉత్పలమాల వంటిదాని నడకలోనికి వస్తుంది. అతుకు కనిపించకుండా సాఫీగా నడిపించటంలోనే‌ కవికౌశల్యం‌ కనిపించాలి.

ఎందులోనిదో తెలియదు కానిఒక అంబురుహవృత్తం కనిపిస్తోంది.

    దేవకులార్చితదేవశిరోమణిదేవదేవజగత్రయీ
    పావనమూర్తికృపావనమూర్తివిభావనాకులచిత్తరా
    జీవబుధవ్రతజీవదశాపరిచేష్టితాఖిలలోకల
    క్ష్మీవదనాసవశీతలసౌరభసేవనాంచితజీవనా

రామభుజంగప్రయాతము.

భుజంగప్రయాతము.         సదా భక్తిమై రామచంద్రుం‌ భజింపం         హృదిం బ్రీతిమై నిల్పియేవేళ వేడ్కన్         వదాన్యుండు కారుణ్యవారాశి యిచ్చున్         ముదం బొప్ప పాపౌఘముల్ గూల్చి ముక్తిన్

భుజంగప్రయాతము.

ఈ‌ భుజంగ ప్రయాతవృత్తానికి గణవిభజన య-య-య-య. అంటే పాదానికి 12అక్షరాలు. గురులఘుక్రమం IUUIUUIUUIUU. యతిస్థానం 8వ అక్షరం.

ఈ‌ భుజంగప్రయాతవృత్తానికి  అప్రమేయ అని మరొక పేరు కూడా ఉందని తెలుస్తోంది.

తెలుగుకవులు  భుజంగప్రయాతాన్ని బాగానే ఆదరించారనే చెప్పాలి. పోతన్నగారి భాగవతంలో‌ పరీక్షిత్తు జననం నుండి ఒక భుజంగప్రయాతం.

    హరించుం గలిప్రేరితాఘంబు లెల్లన్
    భరించు న్ధర న్రామభధ్రుండుఁ బోలెన్
    జరించు న్సదా వేదశాస్త్రానువృత్తిన్
    వరించు న్విశేషించి వైకుంఠుభక్తిన్.

అధునికులు నేమాని రామజోగిసన్యాసిరావుగారి పద్యం.

    మహానంద వారాశి, మాయావిలోలున్
    మహర్షివ్రజ స్తూయమాన ప్రభావున్
    మహీజా హృదంభోజ మార్తాండు, రామున్
    మహీశాధినాథున్ క్షమాపూర్ణు గొల్తున్.

శ్రీరామసుమంగళి

సుమంగళి.         ఎలనాగ సీత పతినే మురిపించన్         కలహంస సిగ్గుపడగా నడయాడున్         కలవాణి కోకిలకు గానము నేర్పున్         తిలకించు భక్తులను దీనత మాన్పన్

సుమంగళి.

ఈ సుమంగళీవృత్తానికి గణవిభజన స-జ-స-స-గ.  గురులఘుక్రమం IIUIUIIIUIIUU.  9వస్థానం వద్ద యతిమైత్రి. ఈ వృత్తానికే కలహంస అని మరొక పేరు కూడా కనిపిస్తోంది.

ఈ సుమంగళీవృత్తానికి కల పూర్వకవి ప్రయోగాల గురించి తెలియదు.

ఈ‌వృత్తం‌ నడక చిత్రంగా ఉంది. IIUIUIIIUIIUU అన్న గురులఘుక్రమం IIUI UIII UII UU అని నాలుగు ఖండాలుగా కనిపిస్తోంది. ఇలా  5+5+4+4 మాత్రలుగా ఇది ఎలాంటి తాళానికి ఒదుగుతుందో మరి. చివరి రెండు చతుర్మాత్రాగణాలనూ‌ మరొక మాత్రకు సాగదీసి అవీ‌ పంచమాత్రాత్మకం చేస్తే అప్పుడు త్రిస్రగతిలో‌ రూపకతాళంలో ఉంటాయని చెప్పవచ్చును.

ఎలనాగ	సీత పతి	నే మురి	పించన్
కలహంస	సిగ్గుపడ	గా నడ	యాడున్
కలవాణి	కోకిలకు	గానము	నేర్పున్
తిలకించు	భక్తులను	దీనత	మాన్పన్

రామసేవయే ప్రగుణము.

ప్రగుణము.        వినవయ్యా నా        మనవిన్ రామా        నను నీ‌సేవం        గొన నీవయ్యా

ప్రగుణం.

ఈ చిట్టి వృత్తానికి గణవిభజన స-గగ. గణవిభజన IIU UU. ఇంత చిన్న వృత్తానికియతిమైత్రి స్థానం అంటూ అవసరం‌ లేదు కాని ప్రాసనియమం మాత్ర్రం అవసరమే.

విశ్వనాథవారు ఈ‌ ప్రగుణవృత్తాన్ని వాడారు. ఇతరకవు లెవరైనా వాడినదీ‌ లేనిదీ‌ తెలియదు.

కేవలం ఎనిమిది మాత్రలకే పరిమితమైన ఈ వృత్తానికి ప్రత్యేకమైన నడక యేదీ‌ ఉన్నట్లు లేదు.రెండు చతుర్మాత్రాగణాలుగా పాదం ఉన్నది కాబట్టి చతురస్రగతి ఐతే సులభంగానే దీనికి పడుతున్నది.

శ్రీరామభీమార్జునం.

భీమార్జునము.        నీనామదివ్యమంత్రం        బీనాడె గొంటి రామా         ఏనాడు లేని సౌఖ్యం        బానందధామ గల్గెన్

భీమార్జునము.
ఈ భీమార్జునవృత్తానికి గణవిభజన త-ర-గ. గురులఘుక్రమం UUIUIUU పాదం నిడివి 7అక్షరాలే కాబట్టి యతిమైత్రిస్థానం ఏమీ అక్కరలేదు. వృత్తం‌కాబట్టి ప్రాసనియమం మాత్రం ఉంటుంది.


ఈ‌భీమార్జున వృత్తానికి కల పూర్వకవి ప్రయోగాల గురించి తెలియదు.

ఈ భీమార్జునం నడకవిషయం చూదాం. దీని గురులఘుక్రమం UUIUIUU అనేదాన్ని UU IUI UU అంటే గగ-జ-గగ అని మూడు ఖండాలుగా  విడదీసి చూస్తే ఈ వృత్తపు నడక తెలుస్తుంది.  ప్రతి ఖండంలోనూ నాలుగేసి మాత్రలతో చతురస్రగతి కనిపిస్తుంది.

నీ‌ నా	మ దివ్య	మంత్రం
బీ నా	డె గొంటి	రామా
యే నా	డు లేని	సౌఖ్యం
బానం	ద ధామ	గల్గెన్

ఈ వృత్తపు నడకను మరొక విధంగా కూడా చూడవచ్చును. మొదటి గురువునే నాలుగు మాత్రలుగా సాగదీసి ముదటి ఖండంగానూ, అ తరువాత ప్రతి రెండక్షరాలూ ఒక్కొక్క ఖండంగానూ‌ నాలుగు ఖండాలుగా చేసి చూడవచ్చు. ఇప్పుడు మాత్రల దైర్ఘ్యం  4+3 + 3+4  అవుతున్నది.

నీ	నామ	దివ్య	మంత్రం
బీ	నాడె	గొంటి	రామా
యే	నాడు	లేని	సౌఖ్యం
బా	నంద	ధామ	గల్గెన్

శ్రీరామశుధ్ధవిరాటి.

శుధ్దవిరాటి.        కారుణ్యాలయ కానివాడనా        వేరే దైవము పే రెరుంగరా        నీరేజేక్షణ నీవె దిక్కయా        శ్రీరామా దరిజేర్చుకోవయా

శుధ్ధవిరాటి.

శుధ్ధవిరాటి వృత్తానికి గణవిభజన మ-స-జ-గ. గురులఘుక్రమం UUUIIUIUIU.  పాదానికి  10అక్షరాలు. యతిస్థానం 6వ అక్షరం.

ఈ శుధ్ధవిరాటి వృత్తానికి విరాట్ అని మరొక పేరు.

ఈ విరాట్ వృత్తపాదానికి అదనంగా మరొకగురువును చివరన చేర్చితే అది విశ్వవిరాట్ వృత్తం (UUUIIUIUIUU) అవుతుంది.విరాట్ పాదంలోని తొలి గురువును రెండు లఘువులుగా మార్చితే అది శీధు వృత్తం‌ (IIUUIIUIUIU) అవుతుంది.

శుధ్ధవిరాటి నడక విషయం చూదాం. ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమం UUUIIUIUIU అనేదాన్ని UU UII UI UIU అని విడదీస్తే దీని నడక బోధపడుతుంది. రెండు ఖండాల్లోనూ మూడేసి గురువులూ  రెండేసి లఘువులతో‌ మాత్రాపరంగా సమతూకంగా ఉంది. యతిస్థానం దగ్గర విరుపు ఇలా పాదాన్ని సమద్విఖండనం చేస్తోంది. ప్రతిఖండంలోనూ మూడవ అక్షరం దగ్గర చిన్నస్థాయి విరువు మళ్ళా కనిపిస్తోంది.

కారు	ణ్యాలయ	కాని	వాడనా
వేరే	దైవము	పేరె	రుంగరా
నీరే	జేక్షణ	నీవె	దిక్కయా
శ్రీరా	మా దరి	జేర్చు	కోవయా

శుధ్ధవిరాటికి పూర్వకవిప్రయోగా లేమన్నా ఉన్నాయేమో‌ తెలియదు.

శ్రీరామమనోరమ

మనోరమ.        సురలకోర్కెదీర్చుస్వామియే        ధరనుమానవోత్తముండుగా        బరగి రావణు న్వధించ సం        బరము నొందెనీ ప్రపంచమున్        (7వస్థానం యతిమైత్రితో)        మనోరమ.        నరుడు రామనామ మొక్కటే        తరచు నోటదాల్చు చున్నచో        మరలిరాని మంచిచోటికిన్        తరలిపోవు తాను ధన్యుడై        (6వస్థానం యతిమైత్రితో)

మనోరమ.

ఈ‌ మనోరమావృత్తానికి గణవిభజన న-ర-జ-గ. అంటే గురులఘుక్రమం IIIUIUIUIU అవుతున్నది. పాదానికి 10 కాని అంతకంటే హెచ్చు స్థానాలు కాని ఉన్న వృత్తాలకు యతిస్థానం తప్పక ఉండాలి. ఇక్కడ యతిస్థానం 7వ అక్షరం. ప్రాసనియమం ఉంది.

మనోరమావృత్తానికి కల బంధుగణాన్ని చూదాం. మనోరమ పాదానికి ముందు రెండు లఘువులను చేర్చితే అది ప్రశృమరాళికా వృత్తం (IIIIIUIUIUIU) అవుతుంది. ముందు మూడు లఘువులను చేర్చితే అది అశోకపుష్పవృత్తం (IIIIIIUIUIUIU) అవుతుంది.  మనోరమావృత్తపాదానికి ముందొక లఘువునూ చివరన ఒక గురువునూ‌ చేర్చితే అది బలోర్జితావృత్తం (IIIIUIUIUIUU) అవుతుంది.  మనోరమావృత్తపాదానికి చివర ఒక య-గణాన్ని తగిలిస్తే అది సుకర్ణపూరం (IIIUIUIUIUIUU) అనే వృత్తం అవుతుంది.

నడక విషయం చూదాం. త్రికగణాలతొ న-ర-జ-గ అని చూసినప్పుడు దీనిలోని నడకను గ్రహించటం ఒకింత కష్టమే. మరొక విధానం కావాలి. ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమాన్ని మనం III UI UI UI U  అని న-హ-హ-గ వలె కూడా చూడవచ్చును. ఈ విధంగా చూస్తే నాలుగు త్రిమాత్రాగణాల పిదప ఒక గురువుగా ఉన్నది. నడకను త్రిస్రగతిగా చూడటం బాగుండేలాగు ఉన్నది. అటువంటప్పుడు యతిస్థానం 6వ అక్షరంగా బాగుండవచ్చును. అదీ కాక వీలైన సందర్భాల్లో గురువుపైన యతిమైత్రి వచ్చేలా చూడటమే వృత్తాల్లో అందగిస్తుంది.

ఈ చర్చ తరువాత మనోరమావృత్తానికి రెండు విధాల యతిస్థానాలతోనూ పద్యాలు చెప్పుకుంటే విషయం మరింతా సుగమంగా ఉంటుంది.

విశ్వనాథవారు మనోరమావృత్తాన్ని వాడినట్లు తెలుస్తున్నది.

మనోరమా వృత్తానికి 6వ అక్షరం యతిస్థానంగా వ్రాసిన పద్యం‌ నడకను చూడండి.

నరుడు	రామ	నామ	మొక్క	టే
తరచు	నోట	దాల్చు	చున్న	చో
మరలి	రాని	మంచి	చోటి	కిన్
తరలి	పోవు	తాను	ధన్యు	డై

నందినీ వృత్తంలో‌ రామస్తుతి.

నందిని.        చాలును దుర్భుధ్ది చరించుటల్        చాలును దుర్మంత్ర జపంబులున్        చాలును బుగ్గౌట జనించుటల్        వ్రాలుము శ్రీరామ పదంబులన్

నందిని.

ఈ నందినీవృత్తానికి గణవిభజన భ-త-జ-గ. గురులఘుక్రమం UIIUUIIUIU.  పాదానికి 10 అక్షరాలు. తొమ్మిది దాటాయి కాబట్టి యతిమైత్రి అవసరం. యతిస్థానం ఆరవ అక్షరం. ప్రాసనియం ఉంది.

ఈ నందినీ వృత్తానికిపూర్వకవి ప్రయోగా లేమున్నదీ‌ తెలియదు.

ఈ‌ నందినీ వృత్తం నడక విషయం చూదాం. ఈ వృత్తపాదంలో మొత్తం పదునాలుగు మాత్రలున్నాయి. పై పద్యం చూస్తే, ఈ వృత్తపాదం 4+5+5 అని మూడు కాలఖండాలుగా కనిపిస్తోంది. ఇతరనడకలు కూడా సాధ్యం‌ కావచ్చును.

చాలును	దుర్బుధ్ధి	చరించుటల్
చాలును	దుర్మంత్ర	జపంబులున్
చాలును	బుగ్గౌట	జనించుటల్
వాలుము	శ్రీరామ	పదంబులన్

భుజగశిశుభృత రామనామం.

భుజగశిశిభృతము.        పలుకవలయు శ్రీరామా        పలుకవలయు నీ‌ నామం        బలుపు నెఱగుకుండంగం        జిలుకవలెనె తీయంగన్

భుజగశిశుభృతము.

ఈ భుజగశిశుభృత వృత్తానికి గణవిభజన న-న-మ. గురులఘుక్రమం IIIIIIUUU. పాదానికి కేవలం‌ తొమ్మిది అక్షరాలు.  చిన్నవృత్తం‌ కాబట్టి దీనికి యతిమైత్రి అవసరం లేదు. ప్రాసనియమం మాత్రం ఉంది.

లక్షణసారసంగ్రహమూ ఛందోబుధీ దీనిని భుజగశిశురుతము అన్నాయి. కవిజనాశ్రమమూ, కావ్యాలంకారసంగ్రహమూ, అప్పకవీయము భుజగశిశురుతానికి లక్షణాన్ని న-న-య అని వేరు వృత్తంగా చెప్పాయి.

ఈ భుజగశిశుభృతవృత్తానికి పూర్వకవి ప్రయోగాలు తెలియవు.

ఈ వృత్తం నడక చూదాం. దీని పాదంలో గణవిభజన న-న-మ కాబట్టి మెత్తం మాత్రల సంఖ్య పన్నెండు.  మొదట వచ్చే ఆరుమాత్రలూ పూర్తిగా లఘువులతోనూ‌, చివరి ఆరు మాత్రలూ మొత్తంగా గురువులతోనే యేర్పడుతున్నాయి. మొదటి ఆరు మాత్రలూ‌ పూర్తికాగానే విరుపు కనిపిస్తోంది. అందుచేత ఈ‌వృత్తపాదం మూడవగణం‌ ఐన మ-గణం వద్ద సమద్విఖండనం చేస్తూ విరుగుతున్నది.

పలుక వలయు	శ్రీరామా
పలుక వలయు	నీ నామం
బలుపు నెఱగ	కుండంగం
చిలుక వలెనె	తీయంగన్

ఈ వృత్తం వ్రాయటానికి సులభంగానే కనిపిస్తోంది. ఔత్సాహికులు ప్రయత్నించండి.

శ్రీరామ ప్రణవము.

ప్రణవము.        వేదోధ్దారక విధిశక్రేశా        నాదుల్గొల్చెడు హరివీవయ్యా        నాదైవంబవు నరనాథా నా        చేదోడై నడచెడు శ్రీరామా

ప్రణవము.

ఈ‌ ప్రణవ వృత్తానికి గణవిభజన మ-న-య-గ. అంటే పాదానికి 10అక్షరాలు. యతిస్థానం 6వ అక్షరం. గురులఘుక్రమం U UUIIIIUUU.ఈ గురులఘుక్రమాన్ని కుడినుండి వెనుకకు చదివినా అదే వస్తుంది.

ఈ ప్రణవవృత్తానికే పణవ అనీ, పణవకం అనీ‌ హీరాంగి అనీ వేర్వేరు పేర్లు కూడా కనిపిస్తున్నాయి.

పణవ అనే పేరుతో మరొక వృత్తం‌ కూడా  మ-న-జ-గ అనే గణవిభజనతో‌, అంటే UUU III IUI U అనే గురులఘుక్రమంతో‌ కనిపిస్తున్నది. ఇప్పుడు మనం చెప్పుకుంటున్న ప్రణవ లేదా పణవ వృత్తానికీ ఆ పణవవృత్తానికి తేడా య-గణం బదులుగా జ-గణం రావటమే. అంటే తొమ్మిదవస్థానంలో మనం గురువును తీసుకొంటే‌ ఆ వృత్తంలో లఘువన్నమాట.

ఈ ప్రవణ వృత్తానికి దగ్గరి చుట్టం వనితాభరణం అనే మరొకవృత్తం. ఈ ప్రణవవృత్తంలో ముందు వెనుకల గగ-గణాలలో ముందున్న దాన్ని  భ-గణంగా చివరి గగ-గణాన్ని స-గణంగా మార్చితే వనితాభరణం ఐపోతుంది. మాత్రలలో తేడారాదు. చివరి గగ-ను మార్చకుండా వదిలేస్తే అది శ్రితకమలా వృత్తం అవుతుంది. మొదటి దాన్ని మాత్రమే మార్చితే అది కుశల కళావాటిక అవుతుంది. గందరగోళంగా ఉందా? ఈ విధంగా చూడండి:

ప్రణవం	UU  UIIIIU UU
వనితాభరణం	UII UIIIIU IIU
కుశలకళావాటిక	UU  UIIIIU IIU
శ్రితకమల	UII UIIIIU UU

ఈ ప్రణవ వృత్తానికి బంధువర్గాన్ని చూదాం. ఈ‌ వృత్తపాదానికి ఇరుప్రక్కలా ఒక్కొక్క గురువును తగిలిస్తే అది జలధరమాలా వృత్తం అవుతుంది. ఒక్కొక్క గురువుకు బదులుగా రెండేసి గురువులను తగిలిస్తే అది వాసంతీవృత్తం అవుతుంది. వాసంతీ వృత్తానికి చివరన ఉన్నగురువును మొదటికి మార్చితే అది కాలధ్వానం అనే వృత్తం అవుతున్నది. జలధరమాలకు చివర మరొక గురువును తగిలిస్తే అది లీలాలోలావృత్తం అవుతుంది.

ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమాన్ని  UU UII IIU UU అని గగ-భ-స-గగ వలె కూడా విడదీసి చూదవచ్చును. ఇప్పుడు చక్కగా అన్నీ‌చతుర్మాత్రాగణాలు కనిపిస్తున్నాయి కదా. అందుచేత దీని నడక చతురస్రగతిలో ఉంటుందని స్పష్టం అవుతున్నది

రామకృపాశుధ్ధధార.

శుధ్ధధార.     భూమిమీద సర్వముం బుట్టిగిట్టు చుండు నం     దేమి కోరుకొందురా యేల కోరుకొందురా     తామసించి కోరుటే దప్పు తప్పు తప్పురా     రామచంద్ర కోరగారాదు నీకు నన్యమున్

శుధ్ధధార.

గణవిభజన ర-జ-త-ర-వ.పాదానికి 14అక్షరాలు. గురులఘుక్రమం UIU IUI UUI UIU IU. ఈ‌వృత్తానికి యతిమైత్రిస్థానం వివరాలు లక్షణకారులు ఎక్కడ అని నిర్దేశించినదీ తెలియదు. ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమాన్ని మనం ఇలా UI UI UI U UI UI UI U అని చూస్తే బాగుండవచ్చును. అంటే హ-హ-హ-గ -హ-హ-హ-గ అన్నమాట. అప్పుడు యతిమైత్రిస్థానం 8వ అక్షరంగా నప్పుతున్నది.

ఇక శుధ్ధధార నడక విషయాన్ని చూదాం. శుధ్ధధార గణవిభజనను హ-హ-హ-గ -హ-హ-గ అని భావించి తదనుసారిగా వ్రాయటమే సుకరంగా ఉంటుంది కాని త్రికగణాలతో దీని కూర్పును సరిగా పట్టుకోవటం‌ కష్టం. హ-గణ ప్రయుక్తంగా మనం విభజన చేసుకున్నప్పుడు హ-గణాలు త్రిమాత్రాగణాలు కావటమే కాదు, మధ్యలో ఉన్న గురువు కూడా త్రిమాత్రాప్రమాణంగా నడుస్తుంది. పాదాంతంలో ఉన్న గురువును ఎలాగూ మనం త్రిమాత్రాప్రమాణంగా చూడవచ్చును. అందుచేత ఈ‌ పద్యం‌ నడక త్రిస్రగతిలో చక్కగా ఉంటుంది.

ఈ శుధ్ధధారకు కల పూర్వకవి ప్రయోగాలు తెలియవు.
  
పైన చెప్పిన పద్యం‌ నడక ఇలాగు ఉంది:

భూమి	మీద	సర్వ	ముం	బుట్టి	గిట్టు	చుండు	నం
దేమి	కోరు	కొందు	రా	యేల	కోరు	కొందు	రా
తామ	సించి	కోరు	టే	తప్పు	తప్పు	తప్పు	రా
రామ	చంద్ర	కోర	గా	రాదు	నీకు	నన్య	మున్

శ్రీరామ కృష్ణగతిక

కృష్ణగతిక.        భావనము సేయు వాడన్        దేవుడవు కాన నిన్నే        యీవి కల వాడ మోక్షం        బీవలయు రామచంద్రా

కృష్ణగతిక.

ఈ కృష్ణగతిక వృత్తానికి గణవిభజన భ-జ-గగ. పాదానికి 8అక్షరాలు. యతిమైత్రి అవసరం లేదు. ప్రాసనియమం ఉంది. గురులఘుక్రమం UII IUI UU.

చిత్రపద వృత్తానికి భ-భ-గగ అన్నది గణవిభజన. ఈ కృష్ణగతికకు భ-జ-గగ కాబట్టి కొద్దిగా బేధం మధ్యన ఉన్న భగణ జగణాల పరంగా. ఒక జత గురులఘువులు స్థానచలనం చెందితే అది ఇదవుతుంది. ఈ కృష్ణగతిక అనేది అనేక వృత్తాల్లో అంతర్భాగంగా వస్తుంది. అలాగే చిత్రపదమూ అనేక వృత్తాల్లో అంతర్భాగంగా వస్తుంది.

ఈ కృష్ణగతికకు ప్రత్యేకమైన నడక ఉన్నట్లు కనిపించదు. పైపద్యంలో ఐదవ, ఏదవ స్థానాలవద్ద విరుపు కనిపిస్తున్నది.

పూర్వకవి ప్రయోగాల గురించి తెలియదు.

రుక్మవతీ శ్రీరామం.

రుక్మవతి.         తల్లివి నీవే తండ్రివి నీవే         చల్లగ జూచే స్వామివి నీవే         యుల్లమునన్ ధ్యేయుండవు నీవే         నల్లనివాడా నా రఘురామా

రుక్మవతి
ఈ రుక్మవతీ వృత్తానికి గణవిభజన భ-మ-స-గ. అంటే పాదానికి పది అక్షరాలు. పాదం నిడివి పది ఐనా అంతకన్నా ఎక్కువ అక్షరాలైనా యతినియమం ఉంటుంది. ఇక్కడ యతిస్థానం 6వ అక్షరం. అన్ని వృత్తాలకూ‌ వలె ప్రాసనియమం ఉంది. ఈ వృత్తపు గురులఘుక్రమం UII UUU IIU U.

ఈ వృత్తానికి రుగ్మవతి అని లక్షణకారులు ఎందుకు అంటున్నారో తెలియదు. రుక్మం అంటే రోగం. కాబట్టి రుగ్మవతి అంటే రోగిష్టిది అని అర్థం వస్తున్నది. బాగోలేదు కదా! అందుకని ఈ వృత్తాన్ని మనం కొంచెం పేరు సరిచేసి రుక్మవతి అందాం. రుక్మం అంటే బంగారం కాబట్టి రుక్మవతి అంటే బంగారుతల్లి అన్నమాట హేమవతి అన్నా అదే అర్థం కదా.

ఒక తమాషా ఏమిటంటే ఈ రుక్మవతికి చంపకమాల, చంపకమాలి  అన్న పేర్లు కూడా కనిపిస్తున్నాయి. ఈ‌వృత్తం‌లోని గురులఘుక్రమం మనకు కందవినోద (UIIUUUIIUUU), కాముకలేఖ (UIIUUUIIUUI), కృతమాల(UUIIUIIUUUIIUU), నాసాభరణం (UUIIUUUIIUUIIU), మణిజీర(UUUUUUUIIUUUIIUUUU), నిష్కళాకాంతి (UIIUUUIIUUUIIUUIIUUIIU), వాసకలీల(UIIUUUIIUUUIIUUUIIUUUU), కోకపదం (UIIUUUIIUUIIIIIIIIIIIIUU), క్రోశపద (UIIUUUIIUUIIIIIIIIIIIIIIU) వృత్తాల్లో కనిపిస్తోంది. సౌలభ్యతకోసం క్రీగీటులతో చూపాను గమనించండి.

 ఈ రుక్మవతిలో చివరన ఉన్న గురువును తొలగిస్తే అది మణిమధ్యం అవుతుంది.

గురులఘుక్రమం UII UUU IIU U. పాదానికి మొత్తం 16మాత్రలు. యతిస్థానం 8మాత్రల తరువాత వస్తున్నది సమద్విఖండనంగా. గురులఘుక్రమాన్ని UII UU UII UU అని భ-గగ + భ-గగ అని కూడా చూస్తే విషయం మరింత స్పష్టంగా బోధపడుతుంది.  నడక విషయానికి వస్తే ఈ విభజన ప్రభావం‌ చక్కగా కనిపిస్తుంది.ఇవన్నీ చతుర్మాత్రాగణాలు కాబట్టి పద్యం నడక చతురస్రగతిలో ఉంటుంది.

తల్లివి	నీవే	తండ్రివి	నీవే
చల్లగ	జూచే	స్వామివి	నీవే
యుల్లము	నన్ ధ్యే	యుండవు	నీవే
నల్లని	వాడా	నా రఘు	రామా

హలముఖీ వృత్తంలో విన్నపం.

హలముఖి.         కాముకుండు దశముఖునిం         రామచంద్ర దునిమితివే         తామసంబు నణచుమయా         యీ మనంబు దశముఖమే

హలముఖి.

హలముఖి వృత్తానికి గణవిభజన ర-న-స. అంటే పాదానికి తొమ్మిది అక్షరాలు. యతిమైత్రి ఏమీ అక్కరలేదు. ప్రాసనియమం ఉంది.

ఈ వృత్తానికి గురులఘుక్రమం  UIU III IIU. దీనిలో మొత్తం   12మాత్రలున్నాయి.  ఈ గురులఘుక్రమాన్నే మనం UI UI III IU అని త్రిమాత్రాగణాలుగా కూడా చూడవచ్చును.

విశ్వనాథవారు ఈ వృత్తాన్ని వ్రాసారని తెలుస్తోంది.  ఆ సందర్భాన్ని ప్రొద్దు పత్రికలో చదివాను. "ముక్కూచెవులు కోసేసినప్పుడు శూర్పణఖ కోపంతో బొబ్బలు పెడుతూ ఆకాశంలోకి ఎగిరిపోతుంది. అలా అలా ఎగిరిపోతున్న శూర్పణఖ మాటలు ఒక నాలుగు పద్యాలలో రచించారు. అందులో మొదటి పద్యం లాటీవిటమనే ఛందస్సు, రెండవది అసంబాధము, మూడవది హలముఖి, నాలుగవది వ్రీడ. మొదటి పద్యంలో పాదానికి యిరవయ్యొక్క అక్షరాలు. రెండవ దానిలో పధ్నాలుగు, మూడవ దానిలో తొమ్మిది, చివరి దానిలో నాలుగు అక్షరాలు. ఇలా పద్య పరిమాణం క్రమేపీ తగ్గుతూ పోతుంది."

నడక విషయానికి వస్తే, మొదటి ఆరుమాత్రల తరువాత అంటే నాలుగవస్థానం తరువాత విరుపు కనిపిస్తుంది. అంటే ఆరేసి మాత్రల చొప్పున పాదాన్ని సమద్విఖండనం చేస్తున్నది విరుపు.

మదరేఖాశ్రీరామం

మదరేఖ.         స్వామీ వందన మయ్యా         నీ మాహాత్మ్యము నెన్నన్         సామాన్యుండను రామా         యే మాత్రంబును చాలన్

మదరేఖ.

మదరేఖావృత్తానికి గణవిభజన మ-స-గ. పాదం నిడివి 7అక్షరాలు. పొట్టి కాబట్టి యతిమైత్రి అవసరం లేదు. ప్రాసనియమం ఉంది. గురులఘుక్రమం UUU IIU U.

ఈ‌వృత్తానికీ తనుమధ్యావృత్తానికీ చాలా దగ్గరి చుట్టరికం. తనుమధ్యపాదానికి ముందు మరొక గురువును చేరిస్తే అది మదరేఖ అవుతుంది. తనుమధ్యకు గురులఘుక్రమం UUI IUU కదా.

మరొక సంగతి ఏమిటంటే మదరేఖా పద్యపాదం కందపద్యంలో బేసిపాదంగా కూడా సరిపోతుంది!  ఎందుకంటే మ-స-గ అనగా UUU IIU U అనే గురులఘుక్రమాన్ని UU UII UU అని వ్రాస్తే అది గగ-భ-గగ అవుతున్నది కదా, ఈ‌ గగ, భ గణాలను కందంలో వాడుకచేస్తాము కదా. బేసిపాదంలో గగ-భ-గగ నప్పుతుంది కాని సరిపాదాల్లో మూడవగణం‌ కందంలో జ-గణం కాని నల-గణం కాని కావాలి కాబట్టి ఆ పాదాలకు కుదరదు.

మదరేఖకు కల పూర్వకవి ప్రయోగాలు తెలియవు.

ఈ‌ మదరేఖా వృత్తం నడకను చూదాం. ఈ వృత్త పాదంలో  గురులఘువులు UUUIIUU వీటిని UU UII UU అనగా గగ-భ-గగ అని మూడు చతుర్మాత్రాగణాలుగా వ్రాయవచ్చునని చూసాం. అందుచేత దీని నడక చతురస్రగతిగా ఉంటుంది. పై పద్యం నడక ప్రకారం ఈ‌క్రింది విధంగా చూడవచ్చును.

స్వామి	వందన	మయ్యా
నీ మా	హాత్మ్యము	నెన్నం
సామా	న్యుండను	రామా
యే మా	త్రంబును	చాలన్