చంద్రిక. నరుని బ్రతుకు నాటకం‌బుగా నరసి విరతు డాశ్రయించు నీ పరమశుభదపాదపద్మముల్ సరసహృదయ జానకీపతీ |
చంద్రిక.
ఈ చంద్రికావృత్తానికి గణవిభజన న - న - ర - వ. యతిస్థానం 7వ అక్షరం. నడక ప్రకారం ఈ‌చంద్రికావృత్తానికి గణ విభజనను న-న-హ-హ-గ అని చెప్పటం సబబుగా ఉంటుంది.
ఈ వృత్తానికి సుభద్రిక, భద్రిక, అపరవక్త్ర ,ప్రసభ అనే పేర్లుకూడా ఉన్నాయని ఛందం పేజీలో కనిపిస్తోంది. ఈ వృత్తాన్ని అనంతుడు భద్రక అనీ చంద్రిక అనీ పిలుస్తారని చెప్పాడు.
వేరొక వృత్తం, గణవిభజన న-న-త-ర-గ ఉండి యతిస్థానం 8వ అక్ష్రరంతో ఉన్నదానికి కూడ చంద్రిక అన్న పేరున్నట్లు ఒక నరసింహ బ్లాగు పేజీలొ కనిపిస్తోంది.
ఈ చంద్రికావృత్తానికి ఛందం పేజీలో పేజీలో‌కనిపిస్తున్న ఉదాహరణ:
ఇతఁడు నలుఁడ హీన మూర్తియా
యతన మఖిల మైన శూరక
ర్మతతికి సరి రాదు వీనికిన్
క్షితి శతశతసేనయైననున్
వృత్తాల మధ్య తరచు పోలికలు ఉంటూ ఉండటం గమనించాలి మనం. ఈ చంద్రికావృత్తానికీ మొన్న చెప్పుకున్న ప్రముదితవదన వృత్తానికీ చాలా పోలిక ఉంది. ప్రముదితవదనకు గణవిభజన న-న-ర-ర ఐతే ఈ చంద్రికకు గణవిభజన న-న-ర-వ. అంటే చివరి గణం ఒక్కటే తేడా అన్నమాట. ప్రముదితవదన చివరను ర-గణం (UIU) బదులు చంద్రికలో వ-గణం (IU). ఈ రెండు వృత్తాలకూ మొదటి తొమ్మిది స్థానాలూ సమానం, మళ్ళా చివరి రెండూ స్థానాలూ సమానం. ప్రముదితవదన నుండి పదవ స్థానం గురువును తొలగిస్తే అది చంద్రిక అవుతుంది.
ఈ చంద్రికా వృత్తానికి పూర్వకవి ప్రయోగాలు సరిగా తెలియవు. కాని విశ్వనాథవారు చంద్రిక అన్న వృత్తాన్ని వాడినట్లుతెలుస్తోంది. అది పైన చెప్పిన రెండు రకాల చంద్రికావృత్తాల్లో ఏదో వివరం తెలియదు.
చంద్రిక నడకవిషయం చూస్తే పైన నేను వ్రాసిన పద్యం ఇలా ఉంది:
| నరుని | బ్రతుకు | నాట | కంబు | గా |
| నరసి | విరతు | డాశ్ర | యించు | నీ |
| పరమ | శుభద | పాద | పద్మ | ముల్ |
| సరస | హృదయ | జాన | కీ ప | తీ |
ఇక్కడ పాదంలో చివరి గురువును కొంచెం లాగి త్రిమాత్రగా స్వీకరించవచ్చును. ఇలా అన్నీ త్రిమాత్రాగణాలతో నడుస్తూ ఈ‌వృత్తం రూపకతాళానికి తగినట్లు ఉంది.
చంద్రికలు వ్రాయటం సులభంగానే కనబడుతోంది కాబట్టి ఆసక్తి కలవారు తప్పక ప్రయత్నించండి.
రవి కులమున రాజచంద్రమా
రిప్లయితొలగించండిఅవనిజ సతి కాత్మబంధమా
కవులు వొగుడు కల్పభూజమా
భువి వెలసిన ముక్తిమంత్రమా
Please look at
రిప్లయితొలగించండిభద్రిక-1 - సుభద్రికా , చంద్రిక , అపరవక్త్ర , ప్రసభ http://chandam.apphb.com/?chandassu=bhadrika : 7 వ అక్షరము యతి స్థానము
భద్రిక-2 (చంద్రిక)
http://chandam.apphb.com/?chandassu=bhadrika2 : 9 వ అక్షరము యతి స్థానము
దిలీప్ గారూ,
తొలగించండిమీ వ్యాఖ్యకు ధన్యవాదాలు. మీరు టపాను పరిశీలనగా చదివిన పక్షంలో టపా మొదటనే ఉన్న ఈ పేరా మీ దృష్టికి వచ్చి ఉండేది "ఈ వృత్తానికి సుభద్రిక, భద్రిక, అపరవక్త్ర ,ప్రసభ అనే పేర్లుకూడా ఉన్నాయని ఛందం పేజీలో కనిపిస్తోంది. ఈ వృత్తాన్ని అనంతుడు భద్రక అనీ చంద్రిక అనీ పిలుస్తారని చెప్పాడు." నేను ఛందం పేజీని సూచించటం జరిగిందండి.
ఐతే భద్రిక-1 న - న - ర -వ (యతి 7)
అన్నారు. అలాగే భద్రిక-2 న - న - ర - వ (యతి 9) అనీ చూపారు.
ఇలా , ఒకే గణక్రమంతో రెండు వృత్తాలా? అదీ విభిన్న యతిస్థానాలతో? ఇది అర్థం కావటం లేదండి. ఎక్కడో పొరపాటు ఉందని అనిపిస్తోంది. ఈ విషయం దయచేసి పరిశీలించండి.
శ్రీ కోవెల సంపత్కుమారాచార్యులవారి "ఛందఃపదకోశం" ప్రకారం ఒకే గణక్రమముతో రెండు వృత్తాలు ఒకే పేరుతో కలవు. కానీ వాటికి వివిధములైన మారు పేర్లు కూడా కలవు.
రిప్లయితొలగించండికొన్ని మారు పేర్లను సంస్కృతం నుండి కూడా తీసుకోవడం జరిగింది.
See: http://sanskrit.sai.uni-heidelberg.de/Chanda/HTML/
దిలీప్ గారూ,
తొలగించండిఒక గణక్రమంతో ఉన్నప్పుడు వేరువేరు పేర్లు ఉండటం సాధారణంగా చూస్త్తూనే ఉన్నాం లక్షణగ్రంథాల్లో. కాని వేరు వేరు పేర్లతో వేరువేరు యతిస్థానాలన్నది ఆలోచనీయం. అదలా ఉంచి మంచి రిఫరెన్స్ ఇచ్చారు. ధన్యవాదాలు.